بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Конституция бекер кылынып, өкүлдөр палатасынын, анын артынан муниципалдык кеңештердин таратылышы дарт үстүнө чыйкан болду
Устаз Абдурауф Амирий
Хизб-ут-Тахрир – Тунис вилаяты
Кайс Саид март айынын тогузунда чыгарган токтом менен 350 муниципалдык кеңештер таратылды. Негизи, 2018-жылы 6-майда шайланган бул кеңештердин мөөнөтү аякташына бир нече күн же бир айдай эле убакыт калган. Шексиз, бул Кайс Саидден күтүлбөгөн токтом эмес. Айрыкча, анын бийликти монополия кылуу жана оппозицияны бийликтен четтетүү үчүн даярдалган «жол картасын» күзөтүп жаткан киши үчүн жаңылык эмес. Жарыя кылынган күнү эле натыйжалары белгилүү болгон бул шайлоолор Тунисте «жаңы демократиянын тамыр жаюу баскычы» деп айтылды. АКШ мамлекеттик департаментинин маалымат өкүлү Хизер Нойерт да шайлоолорду өлкөдөгү биринчи эркин муниципалдык шайлоолор деп атады.
Эгер, Кайс Сайиддин мына ушундай ашынган токтом чыгаргандыгы жана Тунис муниципалдык улуттук шайлоо комитетинин «келерки муниципал шайлоолор өз убагында өтүшүнө аракет кылабыз» деген мазмунда 2023-жылы 21-февралда жарыяланган билдирүүсүн бекер кылгандыгы жөнүндө пикирлеп көрсөк, бул Кайс Саиддин өз пикирин гана макулдап, башка эч кимге кулак салбоо принцибин тастыктап жатат. Анткени, ал чектен чыгып, шайлоо комитетинин позициясын жокко чыгарды. Негизи, ал жогорку комитеттин жети мүчөсүн алмаштыруу менен комитетти өзү дайындаган эле. Бул комитет 2021-жылы 25-июлда аткаруучу бийликтин бардык функцияларын өз мойнуна алгандан бери шайлоо участкаларын көзөмөлдөп келе жаткан. Мисалы, шайлоо комитетинин маалымат катчысы ушул жылдын февраль айынын ортолорунда өз позициясын билдирип: «Муниципалдык шайлоолордун датасы белгилүү жана бул муниципалдык кеңештердин биринчи мөөнөтү аяктары менен эле башталат т.а. келерки 6-майда болот», – деген.
Кайс Саид муниципалдык кеңештердин мөөнөтү бүтүшүнө да койбой, жаңы парламенттин сессиясынан мурун эле аларды шашып таратып жиберди. Ал бийликти борбордо колуна алгандан кийин регионалдык жана жергиликтүү бийлигин да бекемдеди… Өкүлдөр палатасынын бардык укуктарын токтотуп, палатаны бүтүндөй таратты жана депутаттардын кол тийгистигин бекер кылды. Премьер-министрди бошотуп, өкмөттүн өкүлдөр палатасына таянган кеңешин да тараткан соң, аткаруучу бийликти өзү башкара турган болду.
Ал муниципалдык кеңештин мүчөлөрүн шайлоо үчүн өткөрүлө турган шайлоолорго даярдык көрүүгө шашкан жок, парламенттик шайлоолорго даярдык көрүү иштерине өзү жетекчилик кылды. Пункттарын даярдоодо мамлекет ичинен дээрлик эч ким катышпаган конституцияны жарыя кылуу үчүн уюштуруу кеңешинин программасын бекер кылгандан кийин муниципалдык кеңештин мүчөлөрү жана парламентти шайлоо туурасындагы мыйзамга өзгөртүү киргизүү менен бардык бийликтер үстүнөн көзөмөлдү күчөтүүнүн кезектеги баскычын аяктады. Демократиялык жол менен шайланган айтылган мекеме жана уюмдарды кол коюу менен бекер кылгандан кийин анын бийлиги «калкты жана мамлекет мекемелерин коргоо» шылтоосунда бир катар саясий тырмактары кесип салынган, эч бир мааниге ээ болбогон демократиялык түзүлүш жана институттарды да курчап алды.
Динди мамлекеттен жана коомдон бөлгөн түзүмгө каршы Уммат козголоңунун биринчи жалынын күйгүзүп берген Тунис калкы Кайс Саид менен оппозиция ортосунда мына ушундай бийлик үчүн күрөштүн натыйжасында расмий чөйрөнүн (бийлик жана оппозициянын) нафси-каалоосунун курмандыгы болууда… о.э. Тунис калкы алардын колонизатор кафир Батышты ыраазы кылуу үчүн демократ жетекчилерге айлануу үчүн курман болууда. Бул рувайбизалардын бири да өз бийлигин кафир Батыштын колдоосу жок эч качан бекемдей албайт.
Кайс Саид бийликти толук өз колуна алган соң, каршылаштарын камакка алуу мүмкүнчүлүгү пайда болду. Аларга мамлекеттин ички жана тышкы коопсуздугуна каршы фитна уюштурууда катышкан о.э. товарларды бөлүштүрүү жана бааларды кымбаттатууга байланыштуу кризистердин артында турган деген айыптарды койду. Ал өзүн адамдардын өзгөрүүгө болгон каалоосун жүзөгө чыгарууга эң кудуреттүү адам кылып көрсөтүүдө. Айрыкча, бийликке келген алгачкы күндөн тартып өзүн козголоңдун колдоочусу катары көрсөтүү аркылуу адамдардын туйгусу менен ойношуп келүүдө. Ал козголоңдун «калк каалайт» деген ураанын да атайын көп колдонот. Бирок, ураандагы «режимди өзгөртүүнү» деген бөлүгүн айтпайт. Ушул себептен улам, мына ушул жалган каалоосун ишке ашыруу үчүн «аракетти биргеликте улантабыз, жеңиштен башка альтернативага таптакыр ыраазы болбойбуз» деп адаштыруучу сөздөрдү айтып жатат. Ал өзүн адамдарга бийликти коррупция жана коррупциячылардан тазалоо үстүндө иштеп жаткандай кылып көрсөтүү үчүн таратылган муниципалдык кеңештердин айрым мүчөлөрүнө кылмыш ишин ачышы да ыктымалдан алыс эмес. Муну менен адамдардын этибарын коррупциянын түпкү ийини жана коррупциячылардын тамыры болгон бузгунчу илманий демократиялык түзүмдөн чалгытат.
Кайс Саиддин алдында эч кандай тоскоолдук жок десек калыстык болбойт. Себеби, ал өз таасирин бекемдөөдө француздарга кайрылып, алардан колдо үмүт кылып жаткан болсо да, бирок, эски расмий чөйрө дагы эле ага тоскоолдуктарды коюп, иштерин башаламан кылып жатат, ал тургай, анын колу ар бир саясий линияга жете турган даражада узун болсо да… Коюлган бул тоскоолдуктар иштер анын көзөмөлүнөн чыгып кете тургандай даражада. Бир катар саясий партиялар жана Тунис коомчулугунун уюмдары Кайс Саиддин чечимдерин Франция колдоп жатканын ачыкташты. Оппозициячыл күчтөр, бул – чет элдиктердин Тунистин ички иштерине аралашуусу, Франциянын бул иши демократиялык баалуулуктарга да тескери, бул нерсе Ислам баалуулуктарынан жана өкүмдөрүнөн баш тартуу болуп эсептелет о.э. «Франция ыңкылабы баалуулуктарына да тескери», деген пикирлерди билдиришти. Өз кезегинде, бул пикирлер Франциянын Тунистеги айрым адамдарын Тунисте бир катар камакка алуулар менен алектенип жатышканын жарыя кылууга үндөдү, ушул аркылуу алар ушул айыпты кетирүү жана коомдук пикирди чалгытууга аракет кылышты. Ага карабастан, Франциянын элчиси Туниске 50 миллион евро бергенин жана эки тараптуу каржылоого жардам берүү аркылуу Тунисти колдоп-кубаттап жатканын айтты.
Роя гезити, №434, 2023-жыл 15-март.
