بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Өз тагдырын өзү белгилөө – өлкөнү бөлүүгө багытталган колониялык идея
Доктор Мухаммад Абдуррахман – Судан
2022-жылы 9-ноябрь күнү Судандын чыгышында Бежа жогорку кеңеши менен көз карандысыз администрациялар жети пункттан турган билдирүү жарыялашты. Анын жетинчи пунктунда мындай делет: «Укуктар тартып алынгандыктан, күч менен тартып алынган нерсе күч менен кайтарып алынышы керек деген көз караштан улам, Хартум элибиздин талаптарын аткарууда суздук кылып жатканына жана калкыбызды теңсинбегенине нааразылык катары Бежа Жогорку Кеңеши жана саясий катчылык ушул Бежа Жогорку Кеңешин суверендүү бийлик деп жарыялайт. Биз Жогорку Кеңештин комитетин вилаяттын мыйзам чыгаруучу парламент деп жарыялайбыз. О.э. өз тагдырын өзү белгилөө боюнча суверендүү комитет өзүнүн адистешкен комитеттери менен вилаяттын убактылуу аткаруучу министрлик өкмөтү экенин о.э. жердин салттуу ээлиги туруктуу маслахат кеңеши түзүлгөнгө чейин вилаяттагы жер ээлигине негиз болушун жарыя кылабыз. Жогорудагыларга таянып, вилаятыбыздын бийлиги менен Судан өкмөтү ортосунда келишим түзүлгөнгө чейин Хартум өкмөтүн да, биздин байлыктарыбызга, ресурстарыбызга жана табигый эркиндиктерибизге кол салган башка борбордук бийлик, мекеме жана администрацияны да моюнга албашыбызды жарыя кылабыз».
Бул жарыя расмий күчтөр, массалык маалымат каражаттары жана социалдык тармактар о.э. өз тагдырын өзү белгилеп, бөлүнүү идеясынын тарапкерлери менен ага нааразы болгондор ортосунда кеңири көлөмдүү чыр-чатактарды келтирип чыгарды. Кийин Бежа кеңешиин мурунку төрагасы вилаят назири Мухаммадамин Турк: «Бул билдирүү бизге таандык эмес», – деди. Бул, өз кезегинде, адамдар ортосунда «Бежа кеңешинин жетекчилери өз тагдырын өзү белгилөө идеясы туурасында экиге бөлүндүбү?!» деген суроону келтирип чыгарды. Ошондуктан, «Суданий» гезити 2022-жылы 13-ноябрда Бежа назирлиги жогорку кеңешинин координатору Абдуллах Авбашар менен маек курду. Маекте Авбашар мындай деди: «Судандын чыгышы өз тагдырын өзү белгилеши таптакыр баш тартылбай турган укук… Кеңеш катчылыгынын мындай жарыяны чыгарышына себеп, мунун Санкат конференциясы чечимдеринен бири болгонугу. Кеңештин мурунку төрагасы Турк айткандай бул азчылыктын чечими эмес… Мен Санкат конференциясынын чечимин окугам жана Турк да алдымда турган жана каршы чыкпаган».
Мындан көрүнүп тургандай, өз тагдырын өзү белгилөө деген нерсеге чакырууда баарынын тили бир, аны качан ишке ашыруу же мансаптарды бөлүп алуу туурасында гана келише албай жатышат… Бирок, бул коомчулук үчүн сыноо бомбасы болушуна келишип алышкан. Бул Турк бир ай мурун ушул сөздөрдү айтканда эле түшүнүктүү болгон: «Санкат конференцияларынын тыянагы аткарылбай турган болсо, Судандын чыгышында өз тагдырын өзү белгилөө өткөрөбүз».
Демек, Бежа кеңешинин жетекчилери, өз ара айрым келишпестиктерине карабастан, өз тагдырын өзү белгилөө идеясында бир пикирде. Ал тургай, Судан өкмөтү да аларга ушул айтылып жаткан идеяда шерик. Буга Суверендүү кеңештин төрагасынын орун басары Хамидатийдин 2020-жылы октябрдагы Санкат конференциясына катышкандыгы ачык далил. Себеби, алар учурда ушул конференцияны Судан чыгышынын өз тагдырын өзү белгилөө чакырыгын өз ичине алган негизги фактор деп эсептеп жатышат. Судан мамлекетинин ушул идеяга күнү-түнү чакырып жаткандарга унчукпай жатканы да буга кошумча далил. Т.а. өлкөнү бөлүп талкалоого өкмөт да, тигил жетекчилер да тил бириктиришкен.
Ушул көз карашка таянып, Нуба тоолору калкынын республика имараты алдындагы демонстрациясына сөзгө чыккандар да, эгер, мамлекет аларды Кордофандын түштүгүндөгү Лакава сыяктуу райондордо жүз берип жаткан кыргындардан коргобосо, өз тагдырларын өздөрү белгилөө чарасына өтүүлөрүн билдиришти. Дарфур жана Кордофандын түштүгүндөгү куралдуу кыймылдарга келсек (Түндүк Элдик Кыймыл сыяктуу), алар өз тагдырын өзү белгилөөгө көптөн бери чакырып келишүүдө.
Ошондуктан, Американын өлкөдөгү калган жерлерди да бөлүүнү камтыган бул планы – Инказ өкмөтү менен Элдик Кыймылдагы өз малайлары аркылуу Судандын түштүгүн бөлүү кылмышынын бир үлгү. Бул нерсе 2005-жылдагы Найваша келишими аркылуу кепилденген болуп, мунун натыйжасында 2011-жылы Судандын түштүгү бөлүндү. Натыйжада, Америка түштүктө ийгиликсиз бир мамлекетти пайда кылды. Ал азыр да Суданда көптөгөн мамлекетчелер пайда кылууга урунуп жатат. Бул жөнүндө бийликтен куулган президент Умар Башир 2017-жылы Россияга барганда: «Америка Суданды беш мамлекетке бөлмөкчү, Судандын түштүгү Американын басымы жана фитнасы менен бөлүнүп чыкты», – деп билдирүү берген.
Америка планы дагы эле өз күчүндө тездик менен ишке ашууда, болгону бул чоң күнөөнү аткарууга кызмат кылган айрым адамдар гана өзгөртүлгөн. Жаңы жүздөр уруулар, куралдуу күчтөр жана малай өкмөттүн жетекчилери катары ошол мурунку өкмөттүн жолунда бара жатат, ал тургай, андан да бетпактык менен тез аракет кылышууда. Ушул себептен улам, 2020-жылы Жуба тынчтык келишими мына ушундай шайтаний идеяларга негиз болгон. Келишимдин катышуучулары Суданды бөлүп жаруунун акыркы кадамы катары ушул аймактар үчүн автономиялуу башкаруу боюнча беш багыт иштеп чыгышкан.
Малайлар кээ бир региондордо калк этибарсыз жана зулумда калды деген шылтоо астында үгүттөп жатышкан өз тагдырын өзү белгилөө идеясы – бул артында батыл турган акыйкат. Себеби, Суданда өкүм сүрүп жаткан жана өлкөнү ойрондуга, жаранды жакырга айланткан нерсе залим капиталисттик түзүм. Капитализмдин зулуму баарына жетти.
Зулум-адилетсиздик өлкөнү бөлүп аруу аркылуу эмес, адилет менен чечилет. Адилет болсо туура системага негизделген түзүмгө муктаж. Бул, албетте илманий түзүмдүндуна Ислам түзүмү колдонулбаса таптакыр ишке ашпайт. Илманий түзүм Суданда колонизаторлор киргенден баштап бүгүнкү күнгө чейин өкүм жүргүзүүдө, кээде жарандык башкаруу көрүнүшүндө, кээде аскерий башкаруу көрүнүшүндө. Ошондуктан, өз тагдырын өзү белгилөөгө чакырып жаткан жетекчилер, куралдуу кыймылдар, эгер адамдар ортосунда адилет кылуучу бирер исламий башкаруу түзүм туурасында түшүнүгүңөр болсо, келгиле, аны тезинен ортого таштагыла, өлкө калкынын проблемаларын чечели. Эгер, андай түшүнүк жок болсо, эмне менен өкүм жүргүзмөкчү болуп жатасыңар, ал же бул вилаятты бөлүп жаруу мененби?!
Колонизатор кафир мусулмандардын биригишине жана күчөшүнө кыжырданат. Мындан улам, дайыма Умматты бөлүүгө жана алсыратууга аракет кылат. Эмнеге аракет кылбасын, акыры, Британия мусулмандарды бириктирип турган Халифалыкты кулатып, Франция менен биргеликте Халифалык өлкөлөрүн бөлүп алышкан го. Т.а. Ислам өлкөлөрүн Сайкс-Пико келишимине ылайык, жетекчилери ушул колонизаторлордун буйругу негизинде өкүм жүргүзгөн элүүдөн ашык күчсүз мамлекеттерге бөлүп салышты. Бүгүнкү күнгө келип, Америка ушул – Ирак, Ливия, Яманда болгондой – бөлүнгөн өлкөлөрдүн калганын текчилдик жана мазхабчылык негизинде дагы бөлүп жарууга аракет кылууда. Мына, Суданда калган жерлерди текчилдик жана тарапкечтик негизинде бөлмөкчү болууда.
Оо, Судан калкы!
Бардык маселелерибиз Исламды толук колдонуу менен гана чечилет. Мухаммад алайхиссаламга түшүрүлүп, ал жана рошид халифалар колдонгондой жана кылымдар аша бүткүл Уммат ушул жолдон жүргөндөй жана Ислам менен адилет кайра орногондой. Себеби, Ислам мамлекетиндеги бардык жерлерде зулум-адилетсиздикке орун болбойт, «зулум-адилетсиздик» жана «мазлум калк» дегени бүгүн чет мамлекеттер тарабынан каржылоого жана куралдантууга шылтоо үчүн керек болуп жатат. Ислам болсо, уруучулук, тарапкечтик жана ултчулдук сыяктуу жахилият алакаларынын адашуусун алдын алат. Адамдар Ислам казанында бири-бири менен аралашып, хабашстандык Билал, фарстардан Салман, румдуктардан Сухайб жана арабдардан Абу Бакр разияллаху анхумдар сыяктуу, бардыгы Ислам менен ага-ини болушат:
﴿إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ﴾
«Албетте, момундар ага-инилер» [49:10]
Мына ошондо улутчулдук жок кылынат, Уммат корголот, душмандын Умматтын иштерине аралашуусуна жол берилбейт. Ал тургай, өлкө бүтүндүгүнө кол салууга азгыргандар жазаланат. Себеби, Ислам муну харам кылган жана бул пикиринен кайтпагандарга жаза белгилеген. Расулуллах ﷺ айтат:
«مَنْ أَتَاكُمْ وَأَمْرُكُمْ جَمِيعٌ عَلَى رَجُلٍ وَاحِدٍ يُرِيدُ أَنْ يَشُقَّ عَصَاكُمْ أَوْ يُفَرِّقَ جَمَاعَتَكُمْ فَاقْتُلُوهُ»
«Кимде-ким силер бир дене, бир жан болуп турганыңарда келип, биримдигиңерди бөлүүнү же жамаатыңарды чачыратууну кааласа, аны өлтүргүлө».
Мына ошондо Судан калкына да, бардык мусулман өлкөлөрүнүн калкына да адилеттик, биримдик жана достук кайра келет:
﴿وَيَقُولُونَ مَتَى هُوَ قُلْ عَسَى أَنْ يَكُونَ قَرِيباً﴾
«Алар: «Ал (күн) качан болот?», – деп (сурашат). «Балким, жакында болоор», – деп айткын!»
[17:51]
Роя гезити, №419, 2022-жыл, 30-ноябрь.
