Саудияда Пайгамбарыбыздын мечити алдында, Катифа жана Жиддадагы Америка элчилигинин жанында ишке ашырылган жардыруунун жалыны токтой электе, АКШ мамлекеттик катчысы Жон Керри менен Саудия тышкы иштер министри Адель аль Жубайр жолугушту. АКШ мамлекеттик департаментинин жетекчиси Жон Кирби бул жолугушууну макулдашылбаган жолугушуу деп сыпаттады. Ал: «Эки тарап ИГИШке каршы күрөшүү жана аны жок кылуу зарылдыгын талкуулап, анда Саудия ИГИШке каршы күрөштө атайын өнөктөштүк күчтөрдү жиберүүнү сунуштады. О.э тараптар Сириядагы саясий өткөөл учурду, Ливиядагы кырдаал, Ямандагы саясий чечимге жетишүү жолунда иш аракеттер жана соңку учурдагы израилдиктер менен палестиналыктар ортосундагы окуялардын өнүгүшү тууралуу сүйлөшүштү». (АКШ мамлекеттик катчылыгынын сайтынан алынды 2016-жыл).
Саудиянын Сирияга кургактык аркылуу күчтөрүн жиберишине карата сунушу биринчи жолу айтылып жаткан жок. Мындан мурун да Саудия тышкы иштер министринин кеңешчиси генерал Ахмад Асирий ушуга окшош билдирүү жасаган. Ал коалицияга мүчө мамлекеттери Брюсселде өткөргөн жыйындын артынан берген маалымат конференциясында мындай деген: «Мамлекетибиз Сирияга куралдуу күчтөрдү жөнөтүүгө даяр. Бул үчүн коалиция чечим кылышы керек. Сирияга кургактык күчтөрү менен кирүү, башка иштер сыяктуу кооп-коркунучтардан турат. Бирок, Саудиянын кургактык аркылуу аскерий иштерде кызматташуу чечими өзгөрбөйт. Биз терроризмге каршы күрөш үчүн исламий коалиция түзүү иштерин аяктадык. Бул коалиция эки ай ичинде ишке киришет». (Арабия 2016-жыл 11-февраль). Ахмад Асирий дагы мындай деди: «Саудия кургактык күчтөрүнүн ИГИШ уюмуна каршы күрөшүү үчүн Сирияга болгон аскерий аралашуусу атайын күчтөр аркылуу анчалык көп болбогон санда болушу ыктымал. Мындан коалициянын ал жерде иш алып барышы менен оң натыйжаларга жетишүү максат кылынган. Коалицияга мүчө мамлекеттердин күчү ишке кирүүдөн мурун стратегиялык тараптан макулдашып алышы маанилүү». (Баян сайты 2016-жыл 13-февраль). Ушундан кийин Асирий «Рейтер»ге кайта башка баяндама берип: «Мындан эки жума мурун Брюсселде ИГИШ уюмуна каршы АКШ жетекчилигиндеги коалицияга мүчө мамлекеттердин коргоо министрлери Сирияга кургактык күчтөрүн киргизүү маселесин талкуулады. Бирок, азырга чейин чечим кабыл алышпады. Саясий талкуу болуп өттү, бирок ал аскерий миссия катары ишке ашырылбады». («Sava» радиосу 2016-жыл 29-февраль). Асирий ушундайча Сирияга кургактык күчтөрүнүн киришине тиешелүү биринин артынан экинчи билдирүүлөрдү жасады. Саудиянын билдирүүлөрү бул өлкөнүн олуттуу жана даяр экенине, ишке киришүүгө даяр болуп калганына далалат кылган болчу. Анын Түркия менен кызматташууга келишип алышы, учактарын Инжирлик аба майданына жиберүүгө шарт жаратып берди. Шейшенби күнү «бир түрк жоопкеринин журналисттерге берген баянатында, Саудия согуштук учактарын Түркиянын Адана шаарындагы Инжирлик аба базасына февраль айынын аягында жайгаштырат. Саудия аскерий иштерде бир тараптуу абалда эч качан кирбейт. Бирок, АКШ жетекчилигиндеги эл аралык коалиция менен биргеликте кызматташуу иштеринде катышат». (CNN 2016-жыл 16-февраль). Бул билдирүүлөр кайра-кайра жасалып, Сирияга тиешелүү иш болсо да, бирок тездегендин ордуна аркага жылып жатканы көрүнүп турат. Түркия-Саудия баянаттарынын тездегени жана Сирияга кирүү ниети пайда болгону, Россия-АКШ ортосундагы Россия миссиясын сүйлөшүү учуруна дал келип калды. Демек, АКШ Россияга карап – эгер Сириядан чыгып кете турган болсоң же чегине турган болсоң, менде альтернативдүү вариант даяр демекчи болду.
Ушундан кийин Россия АКШга кызмат көрсөтүү жолун улантып Түркия-Саудиянын кургактык күчтөрүн Сирияга киргизүү тууралуу кызуу кептерин басаңдатты, ал тургай токтотулду. Акыры, Саудияда болгон күмөндүү жардыруулардан кийин Керри-Жубайр жолугушуусу болду. Кызыгы, Керри бул жолугушууну белгиленбеген жолугушуу деп атады. Анын айтымында, жардыруу артынан болгон жолугушуу мурунтан белгилеген айыбын жашырып калмакчы. Чындыгында, Саудия окшош окуялардын артында ИГИШ уюму турат деп айтты. Болбосо, бул уюм да, анын борбору да Шамда жайгашкан. Маселен, Саудия ички иштер министрлигинин коопсуздук маселелери боюнча жооптуу генерал-майор Мансур Туркий «Болуп өткөн террористтик амалияттар сырттан т.а ИГИШ уюмунун Сириядагы жетекчилиги тарабынан пландаштырылган», деди (Мисрий Явм 2016-жыл 7-июнь). Бул, Саудиядан талап кылынып жаткан иш Сирияда дегенге далалат кылат. Ыйык жердин оозго алынышы – жардыруу артында ким турушуна карабай – Саудия өкмөтү коомдук пикирди бул аймакка каратуусуна жол ачып берет. Ал эле эмес, ИГИШке каршы күрөш чүмбөтү астында, Сирияда аскерий аралашуусуна мыйзамдык түс берет. Саудиянын Сирияга кириши туурасындагы бул аракети мурункусунан анчейин айырмаланбайт. Маселе, Америка Сирия маселесинде башы баткактан чыга албаган абалга кептелип калганында. Россия да кабатырга түшө баштады. Анткени, ал да Сирия кризисине башын салды. Иран менен анын хизбулласы да көзгө көрүнө турган жеңишке жете абады. Тескерисинче, чоң жоготууларга туш келди. Россия текеберлик жана зулумдук кылып жаткан болсо да, бир оңду, бир солду карап алаңдап, баткактан чыгуу жолун издей баштады. Жакында Путин АКШга кылган кызматынын акысына бирер нерсеге жете албашына көзү жетет. Ошондо Сирия маселесинде АКШга нааразы болгон абалда шалбырап чыгып кетет. Айрыкча, Обама режими өтө жаман абалда. Акыры, АКШ кагазда жазылган бүтүмдөн да өзүн алып качууга аракет кылып жатса, эмне кыла алмак эле! Муну Россиянын бир эле келишимди коомго көрсөтүү үчүн жүгүрүп жаткан учурда, АКШнын ага жооп бербегени ачык көрсөтүп турат. Болбосо алардын келишими баарына маалым болуп калган.
Мына ушул жалпы абал, АКШны Саудия жана Түркиядагы малайларын даярдап турууга мажбур кылууда. АКШнын аларга муктаждыгы сезилген учурда, бул малайлар төмөндөгү эки ишке даяр турушу керек. Биринчи иш, Сирияда Иран менен анын Ливандагы уюму ийгиликсиздикке учурап, аркага чегингенде, Саудия менен Түркия боштукту олтуруп, Россияны колдоп-кубаттайт. Түркиянын Россия менен мамилесин оңдоп алышы буга жардам берет. Экинчи иш, Россия Сириядан чыгып кете турган болсо, ушул эки мамлекет бул боштукту толтурат.
АКШ бул эки абалды тең ишке ашырган күндө да, Сирия маселесинде башын баткактан чыгара албай калганы анык. Бул нерсе аны аймактагы бардык козур карталарын иштетип жиберүүгө мажбур кылат. Булардын акыбети мусулмандарга жакшылык болсо, Америка, анын карталары, Россияга окшогон кызматкерлери жана Ирандай малайлары үчүн жамандык болуп эсептелет. Аллах Өз ишинде үстөмдүк кылуучу.
Абдуллах Махмуд
