Нетаньяхунун Вашингтонго сапары жана Трамптын Палестина элин көчүрүү боюнча билдирүүлөрү
Яхудийлердин премьер-министри Нетаньяхунун АКШга сапары жана анын 2025-жылдын 4-февралында президент Трамп менен жолугушуусу чоң саясий жана маалыматтык резонанс жаратты. Анткени, бул жолугушууда Газа тилкеси жана анын тургундарын көчүрүү маселеси боюнча күтүүсүз билдирүүлөр айтылды. Ак үйдөгү биргелешкен басма сөз жыйынында Трамп: «Америка Кошмо Штаттары Газа секторун көзөмөлгө алат жана биз ал жакта узак мөөнөттүү менчикке ээ болушубузду күтөбүз», – деп билдирди. Ошондой эле ал палестиналыктардын Газада кала берүүсүнүн жалгыз себеби – аларда альтернатива болбогонун белгилеп, бул аймак кайра өнүктүрүлгөндөн кийин «Жакынкы Чыгыштын Ривьерасына» айланышы мүмкүн экенин айтты.
Андан соң Трамп Иордания менен Египетти көчүрүү планына катыштыруунун мүмкүнчүлүгү жөнүндө айтып, «Падыша Абдалла II жана президент Абдель Фаттах ас-Сиси Газадагы тургундар тынч жашай турган жерлерди камсыз кылышат», – деп билдирди.
Бул билдирүүлөр АКШнын Газаны басып алышы жана анын тургундарын көчүрүү идеясына каршы эл аралык сын-пикирлерди жана каршылыктарды жаратты. Ошондой эле көптөгөн мамлекеттер эки мамлекет чечимин жандандыруу чакырыктарын жасашты. Мунун артынан Ак үй тез арада түшүндүрмө берип, Трамптын планы Газаны АКШнын басып алышын же аны калыбына келтирүүсүн билдирбей турганын айтты.
Ак үйдүн басма сөз катчысы Каролин Левит 5-февралдагы маалымат жыйынында: «Президент Газада кургактагы аскерлерди жайгаштыруу милдетин алган жок… АКШ Газаны кайра куруу чыгымдарын көтөрбөйт», – деп билдирди. Бирок буга чейин, 4-февралдагы билдирүүсүндө Трамп Американын аскерлерин Газанын коопсуздугу үчүн жиберүү мүмкүнчүлүгүн четке каккан эмес жана «Керек болсо, биз аны жасайбыз», – деген.
АКШнын мамлекеттик катчысы Марко Рубио 2025-жылдын 5-февралында (шаршемби) Трамптын позициясын жумшартып, ага актоо издеп чыкты. Ал Трамптын Газа тилкеси боюнча сунушу душмандык кадам катары каралбашы керек экенин айтып, бул сунуш Газадагы урандыларды тазалоо жана аймакты калыбына келтирүү максатында киришүү ниетин билдирерин түшүндүрдү. “Газа кайра курулуп жатканда, эл кайсы бир жерде жашоого аргасыз болот”, – деди ал.
Андан кийин, 6-февралда (бейшемби), Трамп өзү да сөз алып, согуш аяктагандан кийин Яхудий мамлекети Газаны АКШга өткөрүп берерин билдирди.
7-февралда (жума) Ак үйдө Япониянын премьер-министри менен жолугушуу учурунда Трамп: “Негизи, АКШ бул маселени кыймылсыз мүлк инвестициясы катары карайт. Газа биз үчүн кыймылсыз мүлк келишими сыяктуу, биз бул аймакта инвестор болобуз жана шашылыш кадамдарга барбайбыз”, – деп айтты.
Ошентип, бир нече күн эмес, бир нече сааттын ичинде эле Трамп администрациясынын жана анын өзүнүн билдирүүлөрү өзгөрүп, бул кырдаалды көпчүлүк чечимдер аркылуу баш аламан кылуу же коомчулук менен медианы башаламан маалыматтарга толтуруу тактикасы катары бааланды. Айрымдар бул стратегияны Трамптын АКШ ичинде жасап жаткан олуттуу өзгөрүүлөрүн жана кызматтан четтетүүлөрүн жашыруу аракети катары карашты. Бирок, “маалыматты бурмалоо” же “коомчулукту алаксытуу” теориясы азырынча жөн гана божомол бойдон калууда. Анткени АКШ коомун Конституция, мыйзамдар, институттар жана сот бийлиги башкарат. Трамп, мисалы, Конституцияны же соттун чечимдерин көз жаздымда калтыра албайт. Тарыхта АКШ соту президенттердин, анын ичинде Трамптын да чечимдерин жокко чыгарган учурлар болгон. Ошондой эле Конгресстин Сенаты жана Өкүлдөр палатасы, Пентагон жана көзөмөл органдары жаңыдан калыптанып жаткан алсыз уюмдар эмес. Демек, Трамп аларды оңой эле адаштырып же башкаруу системасын теория жактагандай жөнөкөй жол менен манипуляция кыла албайт.
Ал эми баш аламандык маселеси жөнүндө айтсак, чындыгында эле адам чечимдерин өзгөртүп, кээ биринен баш тартса, бул баш аламандык катары бааланат. Бирок бул алдын ала пландалбаган, күтүлбөгөн жана божомолдордон башка абалда гана ушундай деп айтса болот. АКШ сыяктуу өлкө үчүн мындай нерсе анча ынанымдуу эмес. Анткени анын стратегияларын жана программаларын жүздөгөн кызматкерлер, интеллектуалдар жана саясат жаратуучулар иштеп чыгат.
Кыязы, Трамп администрациясы бул зордоп көчүрүү саясатына шарт түзүүгө аракет кылып жатат. Буга чейин Египет менен Иорданиянын жетекчилери бул пландарга каршы чыгышкан. Башкача айтканда, азыр бул жөн гана “коомдук пикирди сыноо” кадамы болушу мүмкүн. Трамптын айткандары негизинде бул өлкөлөрдүн лидерлери элге басым көрсөтүп, аларды көчүрүүгө мажбурлай алабы же жокпу, аны сынап көрүү аракети болуп жатат. Эл өз укуктарын коргоп, бул чыккынчылык кадамга каршы турушса, анда бул план азырынча ишке ашырылбай кала берет. Башкача айтканда, Трамп мүмкүн болгон эң аз каршылык болгон учурда бул көчүрүү планын ишке ашырууга аракет кылат. Азырынча болсо, ал шарттарды даярдоо менен чектелип жатат. Ал буга өзү эле ишара кылып: “Газа биз үчүн кыймылсыз мүлк келишими сыяктуу, биз бул аймакта инвестор болобуз жана шашылыш кадамдарга барбайбыз”, – деп билдирди.
Бул сөздөр яхудийлерди кубантты жана аларды кызыктырды. Айрыкча Нетаньяху үчүн бул план чоң мааниге ээ. Анткени бул алардын диний кыялдары жана палестиналыктарды жеринен сүрүп чыгаруу боюнча стратегиялары менен дал келет. Ошондой эле, бул Нетаньяху менен анын өкмөтүн саясий жактан куткаруу мүмкүнчүлүгү. Нетаньяху АКШга сапар жасаганга чейин эле экинчи баскычтагы сүйлөшүүлөрдү токтоткон. Ал Вашингтонго кетээрден мурун сүйлөшүүлөрдү кайра жандандыруу үчүн ХАМАС жетекчилеринин Газадан чыгып кетишин шарт катары койгон. Бирок Трамп менен жолугушуудан кийин ал бул шартын унутуп, сүйлөшүүлөрдү дароо жандантты. Себеби Трамптын “Газаны көчүрүү жана ХАМАСты жок кылуу” планы анын саясий өнөктөшү Смотричти өкмөттө кармап калууга жардам бериши мүмкүн. Смотрич буга чейин эгер Нетаньяху согушту улантпаса, өкмөттөн чыгып кетүү менен коркутуп жаткан. Ошентип, Трамптын планы Нетаньяху менен Смотрич үчүн согушсуз эле өз максаттарына жетүүнүн жаңы мүмкүнчүлүгүн түздү. Бул Нетаньяхунун өкмөтүнүн кулашын жана анын соттук териштирүүлөргө кабылышын алдын алууга да жардам бериши мүмкүн.
Мындан улам, биз Яхудий армиясынын Нетсарим коридорунан чыгуу сыяктуу мурдагы макулдашууларга кайрадан баш ийе баштаганын көрдүк. Алар 2025-жылдын 9-февралында, жекшемби күнү, таң эртең менен бул аймактан чыгып кетишти. Бул – ок атышууну токтотуу боюнча макулдашуунун алкагында жасалган кадам.
Нетаньяхуга Трамптын үч негизги максатты согушка кайтып барбастан ишке ашыруу планы жаккандай көрүнөт. Ал эми Трамптын өзү да согуштун уланышын каалабагандай таасир калтырат. Бул тууралуу Нетаньяху Fox News телеканалына берген маегинде айткан. Ал Трамптын идеясын «улуу ой» деп атап, «башында айрымдарга бул таң калычтуу көрүнүшү мүмкүн, бирок кийин ал реалдуу жана Газанын маселесин түп-тамыры менен чечкен план экени айкын болот», – деп билдирди.
Азыркы учурда алар экинчи жана үчүнчү баскычка өтүүнү, барымтадагы адамдарды кайтарууну, согушту токтотууга шарт түзүүнү жана ХАМАСты саясий аренадагы оюндан чыгарууну көздөп жатышат. Бирок бул аракеттер менен кошо күч менен көчүрүү планы да ишке ашырылууда.
Газанын тургундарына карата кысым көрсөтүү иштери башталган. Ок атышууну токтотуу келишими күчүнө киргенден бери яхудий бийлиги гуманитардык жардамдын, чатырлардын жана көчмө үйлөрдүн кирүүсүнө тоскоолдук кылып келет. Ошондой эле суунун, тамак-аштын жана медициналык жардамдын жетишсиздиги Газада жашоону өтө оор, ал тургай мүмкүн эмес абалга жеткирүүдө. Бул аркылуу элди көчүп кетүүгө түртүп, сырттан жашоого «жагымдуу» шарттарды сунуштоо менен аларды мекенин таштап кетүүгө мажбурлоону көздөп жатышат.
Мына ушундай шартта Трамп көчүрүү планын жарыялап, «Авраам макулдашууларына» кайтып келүү, мусулман өлкөлөрү менен мамилени нормалдаштыруу, ал тургай алдыңкы төрт жума ичинде Батыш Жээктеги баскынчылыкты кеңейтүү маселесин талкуулап жатат. Бул анын яхудийлердин колдоосун алуу жана Нетаньяхунун өз пландарынын негизинде иш алып баруусун камсыз кылуу аракетин көрсөтөт.
Бирок бул – алардын пландары жана алардын кыялдары. Мусулмандар мындай кордукка эч качан моюн сунушпайт! Алардын бүтүндөй пландары үммөттүн бекем сабыры жана туруктуулук ташына барып урунуп, талкаланат! Палестина элинин өз жерин 77 жыл бою коргоп келгендиги – бул үммөттүн саткын башкаруучуларга окшобой турганын далилдеп турат. Трамптын жалаң гана тыңчылардан жана саткын башкаруучулардан көргөн «кызматташуусу» эч качан үммөттөн же Палестина элинен келбей турганын ал кеч түшүнөт. Трамп менен Нетаньяху Палестина элинин мекенине болгон берилгендиги алардын башка тандоосу жоктугунан деп ойлоп жатышат. Бирок бул алардын тар ой жүгүртүүсүнүн жана өздөрүн башкалар менен теңөө жаңылыштыгынын белгиси. Үммөт Мухаммед ﷺдын чыныгы ишенимдүү уулдары менен кыздары турганда, Трамп жана анын тилектештеринин сөздөрү шамалга сапырылган чаңдай жок болот!
Акыр-аягы, бул ыйык жер анын чыныгы ээлерине – Ислам жерине айланат! Халифалык жакында, Аллахтын уруксаты менен кайра кайтып келет. Яхудийлер менен акыркы согуш жана алардын мыйзамсыз мамлекети жок кылынат. Андан соң Аллахтын кудуреттүү жана даңктуу жеңиши жер жүзүн жарык кылат!
Хизб ут-Тахрирдин Борбордук маалымат бөлүмүнүн мүчөсү Бахир Солих
Роя гезити
