Америка Ирандын өзөктүк куралга ээ болушу боюнча талаш-тартышты жапты

Басма сөз баянаты

Америка Ирандын өзөктүк куралга ээ болушу боюнча талаш-тартышты жапты

Америка 2025-жылдын 21-июнунда, ишемби күнү таң эрте Ирандагы үч өзөктүк станция жайгашкан жерге ракеталык соккуларды жасады. Бул үчүн 80 метр тереңдиктеги темир-бетон каптоолорду тешип кире алган бомбалар колдонулду. Трамп бул операцияда өзөктүк объектилер толугу менен жок кылынганын жарыялады.

Американын мусулман жерлерине түздөн-түз катаал кол салуусу же баскынчы яхудий түзүмүн туруктуу жана толук колдоо аркылуу же мусулман өлкөлөрүндө заалим жана диктатор башкаруучуларды колдоо аркылуу жасап жаткан бардык кастык аракеттери анын бүтүндөй ислам үммөтүнүн чыныгы жана коркунучтуу душманы экенин тастыктайт. Бул кол салуу үммөттүн эсинде терең сакталат. Мазхабдык же улуттук айырмачылыктар Иран менен башка мусулмандар өлкөлөрүнүн ортосунда болсо да, бул Американын жана баскынчы түзүмдүн Иранга кол салуусун эч качан актоого себеп боло албайт.

Ошол эле учурда, саясий көз караш менен кылдат караган адамга айдан ачык көрүнүп турат. Америка бул согушта оор сокку уруусунун максаты яхудий түзүмү менен Ирандын ортосундагы тынчтык келишимине алып келе турган сүйлөшүүлөр үчүн ылайыктуу шарт түзүү. Мунун алдында эле Иран Ливандагы партиясынан жана Сириядагы Башар Асадды коргоо шылтоосу менен жүргүзүп жаткан таасиринен баш тарткан эле. Яхудий түзүмү Ирандын акыркы коркунучтуу күчү болгон өзөктүк өнөр жайын жок кылууга жана Иранды Жакынкы Чыгыштагы экинчи өзөктүк держава болуудан ажыратууга катуу талап койгон. Буга Америка кийлигишип, бул жүйөнү жок кылып берди.

Трамп айткан бардык билдирүүлөр бул согушту улантуу үчүн шылтоо калбаганын көрсөттү. Эми убактылуу тынчтыкка келип, сүйлөшүүлөргө отуруу зарыл эле. Бул АКШнын Иранга сокку урган күндөн үч күн өткөндөн кийин, тактап айтканда 2025-жылдын 24-июнунда, шейшемби күнү эртең менен жарыяланды. Ошондой эле, Иран 2025-жылдын 23-июнь түнүндө Катардагы «Аль-Удейд» базасына сокку урду. Америка бул базадагы зыян келтириши мүмкүн болгон объектилерди алдын ала чыгарып кеткен эле. Бул ракеталык чабуул Иран үчүн “жүзүн сактоо” аракети болуп, оор соккудан кийин тынчтык келишимине жана андан кийинки сүйлөшүүлөргө макул болушуна жол ачты.

Ал эми Ирандан жана анын өзөктүк объектилеринен келген кабарларга караганда, Иран реакторлорун жана байытылган уран запастарын коргоо үчүн маанилүү кадамдарды жасап үлгүргөн. Бул Ирандын өзөктүк мүмкүнчүлүктөрү толук жок кылынбаганын билдирет. Эң начар учурда, өзөктүк бомбага ээ болуу убактысы бир азга, кээ бир техникалык баалоолор боюнча эки-үч жылга чейин гана кечеңдетилди.

Бул окуялардан ачык көрүнүп тургандай, баскынчы түзүм аймактагы жалгыз стратегиялык күч, өзгөчө өзөктүк куралга ээ болгон тарап болуп калууга умтулуп келет жана башка бир дагы Жакынкы Чыгыштагы күчтүн мындай куралга ээ болушун өзүнүн бар болушуна коркунуч катары эсептейт. Бирок, ошол эле учурда Америка бул түзүмдүн көз карашын толук колдойт экенин так айтуу кыйын. Америка 1952-жылдан, тактап айтканда Мусаддык Ирандын премьер-министри болгондон бери Иранда саясий таасирин орнотууга аракет кылып келген.

1979-жылдагы Хаменейинин революциясы менен Америка Ирандагы британиялык таасирди жоюп, ошол учурда Советтер Союзунун таасири Иранга тарашына жол бербеген. 2019-жылдын 7-январында Брукингс институтунун “Жакынкы Чыгыштын жаңы геосаясаты: аймакты өзгөртүүдөгү Американын ролу” деген аталыштагы “Foreign Affairs” журналы жарыялаган кеңири баяндамасында, Америка Жакынкы Чыгыштагы жаңы географиялык жана саясий түзүлүштү туруктуу кармоо максатында “4+2” формуласын карап жатканы айтылат. Бул формула Түркияны, Иранды, яхудий түзүмүн, Сауд Арабиясын, ошондой эле Америка менен Орусияны камтып, Жакынкы Чыгыштын коопсуздугун жана туруктуулугун сактоо үчүн өзгөчө бир альянсты түзөт.

Кандай гана болбосун, Америка ушул багытты улантса да, башка жолду тандаса да, Ирандагы күчтүү таасиринен кол жууп коё албайт. Себеби Иранды Афганистанда, Ирактa, Сирияда, Ливанда жана Йеменде абдан натыйжалуу колдонуп келген. Ошол эле учурда, Америка яхудий түзүмүнүн жашоосуна коркунуч туудура турган абалга жол бербейт.

Дал ушул жерден түшүнсө болот. Американын Иранга каршы жасаган аскерий аракеттери, ага чейин болгон Иран менен яхудий түзүмүнүн ракеталык согушунун күчөшү, мунун баары согуш абалын токтотуп, узакка созулуучу сүйлөшүүлөрдү баштоонун киришүүсү болгон. Бул сүйлөшүүлөр аркылуу Америка Жакынкы Чыгыштагы эски-жаңы долбоорун толук ишке ашырып, аймакты өзүнүн көзөмөлүндө кармап турууну жана Жакынкы Чыгышта өзүнүн кызыкчылыктарына жана таасирине коркунуч туудура турган башка долбоорлордун чыгышына жол бербөөнү көздөйт.

Американын Жакынкы Чыгыштагы туруктуулук тууралуу сөздөрүнүн артында чыныгы ниети бул аймакта эч кандай тышкы бийликке баш ийбеген жана баш ийүүнү кабыл албаган жаңы түзүмдүн пайда болушун алдын алуу. Мындай түзүмдүн пайда болушу болсо, аймакта Халифалык мамлекетинин кайра жаралышы аркылуу гана мүмкүн. Бул алардын оозунан эле эмес, жүрөктөрүндө жашырылганынан да ачык көрүнөт. Мисалы, мурдагы АКШнын мамлекеттик катчысы Блинкендин сөзүн угуп-билдик. Башар Асад Сириядан качып, көтөрүлүшчүлөр Идлибден Дамаскка жакындаган кезде ал: «Баары мүмкүн, бир гана Халифалыктан башкасы» деген. Ошондой эле, яхудий түзүмүнүн премьер-министри бир нече жолу: «Биз ислам Халифалыгынын курулушуна жол бербейбиз» деп айткан.

Ошентип, Америка акырында эмнени көздөй аракет кылууда? Ал Жакынкы Чыгышты кайрадан түзүп чыгууну көздөйт. Британ таасирин эң төмөн деңгээлге түшүргөндөн кийин, бул аймакты алдыдагы ондогон жылдарга өз үстөмдүгүндө жана таасиринде сактап калууну, ресурстарын жана байлыктарын көзөмөлдөөнү, айрыкча ислам негизинде жаңы система тикеленбешин камсыздоону көздөйт.

Бул Американын, анын кол алдындагылар менен тарапташтарынын максаты. Ал эми үммөттүн каалоосу жана умтулуусу Халифалыгын кайра калыбына келтирүү, биримдигин камсыз кылуу жана өз Раббисинин шариатына баш ийүү. Үммөт түшүнүп жетти. Анын бүгүнкү көрүп жаткан кордугу, кордолуусу, сүргүнгө айдалышы жана кыргынга учурашы, мунун баары чыныгы коргоочусун жоготконунун натыйжасы. Ал эми ошол коргоочу ордунда турган жетекчилер болсо, койлорун коргогондун ордуна карышкырларды киргизип, аларды ар кандай азап-тозокко салууда. Үммөт бардык түрдүү азаптарды, кыйынчылыктарды душмандарынын колунан жана ар кандай падышалардын, эмирлердин, президенттердин толук колдоосу жана кыянатчылыгы менен татууда.

Америка көздөгөн нерсе менен үммөттүн көздөгөнү ортосундагы ажырымды бир гана эрки артка кайтпай турган, күчү эч кимге жеткис, өкүмү акыркы болгон Аллах Тааланын каалоосу чечет. Ошондуктан, акыл-эстүү жана ыйман келтирген киши Аллах тарапта болуп, толук түрдө Ага таянып тобокел кылуусу керек.

﴿إِن يَنصُرْكُمُ اللهُ فَلَا غَالِبَ لَكُمْ وَإِن يَخْذُلْكُمْ فَمَن ذَا الَّذِي يَنصُرْكُم مِّن بَعْدِهِ وَعَلَى اللهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ﴾

«Эгер силерге Алла жар болсо эч ким силерди жеңе албайт. Эгер Ал силерди жардамсыз койсо, Андан Өзгө эч бир затжардамчы боло албайт. Ыйман келтирген заттар АлланынӨзүнө гана сүйөнүшсүн!» (Али Имран сүрөсү, 160-аят).

Хизб-ут-Тахрирдин Борбордук маалымат бөлүмү

Мухаммад аль-Жиланий