Трамп Америка саясатын өзгөртөбү?
Дональд Трамп Америка президенттигине экинчи жолу келиши менен эл аралык кабарлардын көңүл чордонунан түшпөй келе жатат. Айрыкча, анын кескин билдирүүлөрү жана арты-артынан кабыл алган жарлыктары коомдук талкууларга жем таштоодо. Төмөндө Трамп Америка саясатын өзгөртөбү? деген суроого жооп издеп көрөбүз.
Трамптын саясаты “Америка биринчи” ураанына негизделгени маалым. Белгилүү болгондой, консервативдүү оңчул күчтөр 2023-жылы “Мурас” (Heritage Foundation) фондун түзүп, “Долбоор 2025” деп аталган кеңири жана деталдуу стратегияны иштеп чыгышкан. Бул документке жүздөн ашык америкалык оңчул уюмдардын өкүлдөрү катышкан. Трамптын саясий чечимдери жана буйруктары дал ушул планды ишке ашырып жатканын көрсөтүүдө. Бул стратегиянын негизги багыты, Американын чыгымдарын кыскартып, АКШ казынасын тышкы булактар менен толтуруу жана өндүрүштү Америка ичине ташып келүү болуп эсептелет.
Чыгымдарды кыскартуу максатында Трамп Илон Маск жетектеген “Мамлекеттик башкаруунун эффективдүүлүгүн жогорулатуу агенттигин” түздү. Ал мамлекеттик чыгымдарды жана жумуш орундарын кыскартып, бюджеттен 1 триллион доллар үнөмдөөнү көздөп жатат.
О.э Трамп 2-апрелде дүйнөдөгү 185 мамлекетке бажы алымын киргизди. Алардын ичинде негизги товар экспорттоочу өлкөлөр: Японияга 46%, Кытайга 34%, ЕБга 20%дык бажы төлөмдөрүн киргизди. Ал эми, көпчүлүк өлкөлөрдөн базалык 10% төлөм алынат. Мунун менен Трамптын администрациясы капиталисттердин өндүрүшүн өлкөгө кайтарууну жана күчөп жаткан атаандаштыкка каршы турууну көздөп жатат.
Трамптын Европага карата саясаты:
Трамп Украина согушун токтотуу планына Европа өлкөлөрүн аралаштырбоо менен аларга карата мамилесин ачыктап койду. Буга Трамптын ачкөздүгү, тагыраагы Украинадагы баалуу металдарга ээлик кылуу кызыкчылыгы түрткү болду. Украинанын Россия басып алган аймакта жайгашкан магний кенинин көлөмү эле 500 миллиард долларга жетээри маалым. Муну менен катар Америка Украина согушун чыгаруу менен Европанын коопсуздук жактан Америкага көз карандылыгын күчөтүүнү каалаган. Анын Европа Биримдигинен коопсуздук тармагына бөлүнгөн каражатты көбөйтүү талабы муну айгинелеп турат. Европаны согуштар жана Россиянын басып алуусу менен шантаж кылуусу, АКШнын “Израилди” Жакынкы Чыгышты коркутуп туруу үчүн колдоп келгенине, Түндүк Кореяны Япония жана Түштүк Кореяны коркутуп туруу үчүн пайда кылганына окшош!
Россияга карата саясаты:
Президент болгондон кийин Трамп Орусия менен түз сүйлөшүүлөрдү баштады. Айрым билдирүүлөрүндө Путинди мактап, аны өзүнө жакындатуу аракетин көрдү. Анткени учурда Америка үчүн Кытайдын өсүп жаткан таасири чоңураак коркунуч болуп эсептелет. Анткени, Орусиянын күчтүү армиясы болгону менен, ал экономикалык жактан артта калган өлкө бойдон калууда. Ошондуктан, АКШ Европа менен Орусияны бири-бири менен алек кылып, экөөнү тең алсыратууну көздөйт. Андан ары Орусияга карата жасалма жакындашуу саясаты аркылуу аны Кытайдан алыстатууну максат кылат.
Кытайга карата саясаты:
Учурда Трамптын администрациясы үчүн Кытайдын экономикалык күчү Орусиянын аскердик коркунучунан алда канча олуттуу маселе болуп саналат. Кытайдын экономикалык жактан өсүшү анын аскердик кубатын дагы да бекемдеп, АКШ үчүн негизги атаандаш болууда. Ошондуктан, Трамптын администрациясы АКШнын чектелген ресурстарын Кытайды ооздуктоого багыттагысы келет.
АКШнын Исламга каршы стратегиясы
Трамптын текебер билдирүүлөрүнөн Ислам аймагы да алыс калган жок. Американын учурдагы Ислам дүйнөсүндөгү стратегиясы төмөндөгү 2 принципке негизделген:
- Колониализм жана байлыктарды эксплуатациялоо.
Бул багытта Трамп Жакынкы Чыгыштагы бай араб өлкөлөрүнүн кирешесине ээлик кылууну көздөйт. Ал Сауд Арабиясынан 500 миллиард доллар талап кылды. Сауд Арабиянын мураскер башкаруучусу Мухаммед бин Салман АКШ экономикасына 600 миллиард доллар салууга макул болгондо, Трамп бул сумманы 1 триллион долларга чейин көбөйтө турган болду. Мындан тышкары, Булуңдагы мунайга бай өлкөлөр да ушул сыяктуу төлөмдөрдү берип турмакчы.
- “Израилди” коргоо жана анын аймактагы үстөмдүгүн камсыз кылуу.
Трамп “Израилди” сактап калуу жана анын аймактагы кубатын күчөтүү үчүн бардык аракеттерин көрүп жатат. Ал газалыктарды Иордания менен Египетке көчүрүп, аймакты туристтик шаарга айлантаарын айтып чыкты. Муну менен Хамас коркунучунан “израилди” сактап калмакчы. Ал Иранды буга чейин диний конфликттерди күчөтүү үчүн аны “туруктуулуктуу сактоочу күч” катары колдонуп келген. Ирандын таасири күтүлгөндөн да күчтүү болуп, Ирак, Сирия, Ливан, Йемен, Газада ролу артты. Бул Американын “Израил”ди сактап калуу деген артыкчылыктуу максатына тескери келип калды. Ошондуктан, Вашингтон Иранды колдоо стратегиясынан баш тартып, анын ордуна “Израил”ге аймактагы башкы коопсуздук “полициясынын” ролун ыйгарууга аракет кылууда. Бул “Израилдин” Ливанда Хизбуллага каршы операциялары “ийгиликтүү” жыйынтыкталганынан жана АКШнын хусийлерге каршы чабуулунан ачык көрүнүп турат.
Корутунду
Жыйынтыктап айтканда, Трамп кудум Европадан Америкага барып, жергиликтүү калкты материалдык кызыкчылык үчүн кырган пайдапарас ата-бабаларына окшойт. Анын пайдалуу соодасы үчүн адамдардын каны, жаны эч бир мааниге ээ эмес. Анын мурдагы президенттерден айырмасы, алар жашыруун жасап келген кылмыштарды текеберлик менен ачык түстө кылганында. Бул болсо демократия беткабын жамынып келген АКШнын чыныгы жүзү ачылышына себеп болууда.
Демек, Трамп жүргүзүп жаткан саясат Американын негизин түзгөн институттар Американы сактап калуу үчүн кабыл алган стратегия негизинде жүрүп жатат. Америка стратегиясынын мындай багытка өзгөрүүсү АКШнын гегемониялык системасы чоң кризиске кептелип, анын дүйнөлүк таасири солгундап жатканынан кабар берет. Бирок бул стратегиянын өзү да ири көйгөйлөргө туш болууда. Биринчи кезекте, Трамптын саясаты АКШнын ички саясий бөлүнүшүн күчөтүп жатат. Консервативдүү оңчулдар либералдар жана солчул күчтөр менен тирешке кирип, Америка ичиндеги күрөш күч алды. Бул тиреш АКШнын ички ресурстарын түгөтүп, реформалардын ишке ашуусун кечеңдетет. АКШнын чектелген күч-каражаттары бул ички жана тышкы саясий чыр-чатактарды тең башкарууга жетиштүү эмес. Андыктан, биз мусулмандар дүйнөгө альтернатива боло турган, адамзатты бүгүнкү зулумдуктан куткара турган Ислам мабдасын коомго сунуштап, аны жашоого алып келүү үчүн бүткүл күч аракетибизди жумшашыбыз шарт.
Туркистон
