Ислам өкүмдөрүн колдонуу Сириядагы “калдыктар” маселесин чечүүнүн кепилдиги
Быйыл 6-мартта күтүүсүз окуя болду. Мурдагы режимдин чоң топтору полиция жана коопсуздук мекемелерине кол салып, ондогон адамдарды өлтүрдү. Ошондой эле алар жаңы Сирия армиясынын күчтөрүн бутага алып, тузактар аркылуу кол салууларды уюштурушту. Бул чабуулдардын натыйжасында жүздөгөн адамдар шейит болуп, жаракат алышты. Бул окуялар Дамаск шаарында, тактап айтканда, мурда режим армиясы, улуттук коргонуу күчтөрү жана “шаббиха” аттуу топтор жайгашкан Мазза районунда да катталды. Ошол эле учурда, Күрт Демократиялык Күчтөрү (КДК) Алеппонун түндүгүндө өз аймактарын кеңейтүүгө аракет кылышты.
Сириянын жээк аймактары жаңы бийликтин көзөмөлүнөн чыгып кетүү коркунучуна кабылды. Бирок Идлиб жана Алеппо аймактарынан келген он миңдеген согушкерлер Латакия, Тартус, Жабла жана Кардаха шаарларына багыт алып, кайрадан көзөмөл орнотуп, калдыктарды өлтүрүп, камакка алышты.
Учурда Сириянын түндүк-чыгыш аймактары дагы эле КДКнын көзөмөлүндө. Ал эми Сувейда провинциясы жаңы бийликке каршы саясий козголоңун улантып, өлкөнүн саясий жана аскердик түзүмүнө кошулуудан баш тартууда.
Мындан тышкары, яхудий күчтөрү Кунейтра провинциясына кирип, Дараанын кээ бир аймактарын басып алып, Жабал аш-Шейх тоосуна аскердик базаларын курууда. Алардын өкмөтү Сириядагы акыркы өзгөрүүлөрдү “олуттуу коркунуч” катары көрүп, Дамаск бир күнү аларга кол салышы мүмкүн деп эсептейт. Яхудий бийлиги мурда “аль-Каидага” байланыштуу болуп, 2016-жылы андан бөлүнүп чыккан “Хайят Тахрир аш-Шам” тобуна ишенбей турганын билдирди. Яхудийлердин премьер-министри Нетаньяху, анын мамлекети Сириянын түштүгүндө “Хайят Тахрир аш-Шам” же жаңы бийликке тиешелүү башка күчтөрдүн болушуна жол бербей турганын айтып, бул аймактан куралдуу топтор чыгарылышы керектигин талап кылды.
Ушундай оор кырдаалда калдыктар маселеси жана алардын коркунучу менен кандай күрөшүү керек? Мындай маселелерди чечүүнүн эң туура жолу кайсы? Албетте, жаңы бийликтин бул маселеге болгон алсыз мамилеси – өлкө бошотулгандан кийин “Барыңар, эркиндиктесиңер” деген принципти колдонуп, аларга кечирим жарыялап, абалын жөнгө салуу үчүн мүмкүнчүлүк бергендиги – калдыктардын кайрадан уюшулуп, каршы чабуул коюусуна түрткү болду. Алардын Сириянын жээк аймагында өз алдынча аймак түзүү максаты болду. Бул аракет Күрт Демократиялык Күчтөрү (КДК) менен друздардын бөлүнүп чыгуу аракеттерине окшошуп, сырттан кээ бир күчтөр тарабынан колдоого алынышы мүмкүн. Бул болсо өлкөдө туруксуздук жаратып, мурдагы сектанттык режимди кайра жандандыруу аракетинин бир бөлүгү катары каралууда.
Чынында, калдыктар маселеси өтө катуу чаралар менен чечилиши керек эле. Кылмыштуу топтордун башчылары кармалып, тез арада соттолушу, башкаларга сабак болушу үчүн алардан мүмкүн болушунча көп маалымат алынышы керек болчу.
Мурдагы коопсуздук, аскердик жана саясий түзүмдөрдүн түп-тамыры менен жоюлушу жана чоң кылмышкерлердин жазаланышы – мусулмандардын канын төккөндөргө каршы жалгыз туура саясат. Он төрт жыл бою алар аялдарга, балдарга жана карапайым калкка каршы жасалган мыкаачылыктын бардык түрлөрүн колдонушкан.
Калдыктардын коркунучу дагы эле жоюла элек. Ооба, жаңы бийлик жээктеги негизги шаарларды кайрадан көзөмөлгө алды, бирок аймактардагы тоолордо жана катаал жерлерде баш калкалап жүргөн миңдеген согушкерлер жана кылмышкерлер бар. Аларга каршы тез арада чара көрүлбөсө, келечекте жаңы чабуулдарды уюштурары шексиз.
Күрт Демократиялык Күчтөрү боюнча айтсак, алардын лидери Мазлум Абди Дамаскка келип, жаңы өкмөттүн башчысы Ахмад Шара менен келишимге кол койду. Ага ылайык, КДК өкмөт менен 2025-жылдын аягына чейин биригүүгө тийиш. Бирок бул келишимдин олуттуу экени күмөн жаратат, анткени анын максаты КДКга каршы мүмкүн болуучу революциячыл күчтөрдүн чабуулун алдын алуу гана болушу мүмкүн.
Саясий жактан эң чоң ката – КДК сыяктуу күчтөр менен жеңил-желпи мамиле кылуу жана аларга тең ата мамиле кылуу. Бул Сирияда келечекте жаңы сектанттык аймактардын түзүлүшүнө алып келет. Ошондой эле, эл аралык кээ бир державалардын басымына баш ийип, бул маселени аскердик жол менен чечүүдөн баш тартуу да чоң ката болуп саналат. Жаңы бийлик бул басымдарга туруштук берип, сырттан келген ар кандай кийлигишүүлөргө баш ийбеши керек.
Сувейда маселеси дагы аскердик жол менен чечилиши керек. Жүздөгөн эмес, миңдеген согушкерлер согуштук операцияларга катышууга даяр жана көзөмөлдөн чыккан аймактарды кайрадан бийликтин карамагына өткөрүүгө макул. Мындан тышкары, эл арасында калдыктарды жана бөлүнүүчүлөрдү мамлекеттин бийлигине баш ийдирүү боюнча толук колдоо бар.
Калдыктарга жана башка топторго каршы күрөшүү Ислам негизинде, катаал жана чечкиндүү болушу керек. Ислам акыйдасы – өлкөнүн негизги мыйзамы жана укуктук системасынын жалгыз булагы болушу шарт. Ошондой эле, ар кандай диний жана этникалык топтор шарияттын өкүмдөрү боюнча башкарылып, алардын укуктары жана милдеттери так аныкталууга тийиш.
Ислам өкүмдөрүн кынтыксыз колдонуу элге Ислам системасынын адилеттигин жана бийлигинин күчүн көрсөтүп, майда этникалык топтордон келип чыккан бардык көйгөйлөрдү чечүүнүн жалгыз жолу. Исламдан башка мыйзамдарды колдонуу жана чет мамлекеттердин талаптарына баш ийүү кризисти дагы да тереңдетип, Шам эли үчүн чоң коркунуч жаратышы мүмкүн.
Аллахтын Элчиси (с.а.в)дын жолу ﷺ бизге үлгү: ал Курайштын айрым кылмышкерлерине каршы чечкиндүү чара көрүп, алар Каабанын көшөгөлөрүнө жабышып калса да, аларды өлтүрүүгө буйруган. Ошондой эле, Хандак согушунда Бану Курайза уруусунун чоң кыянаттыгынан улам алардын эркектеринин жоюлушун буйруган.
Сирияга адилеттүү Ислам түзүмү жана Куран менен Сүннөттү негиз кылган күчтүү башкаруучу керек. Бул башкаруучу тышкы күчтөрдүн талаптарына баш ийбестен, бүткүл каапыр мамлекеттерге каршы туруу менен Аллахтын өкүмүн жер жүзүнө орнотууга умтулушу керек. Балким, бул күн да жакындап калгандыр.
Роя гезити
Устаз Ахмад ас-Сурани
