Талибан–Индия мамилелериндеги саясий өлчөм
2025-жылдын 8-январында Бириккен Араб Эмирлигинде Талибандын Тышкы иштер министри Амир Хан Муттаки Индиянын Тышкы иштер министринин орун басары Викрам Мисри менен жолугушту. Тараптар саясий жана соода байланыштарын өнүктүрүү боюнча жаңы макулдашууларга жетишкенин жарыялашты. Жолугушууда Индиянын Ооганстандагы өнүгүү долбоорлорундагы ролу, «гуманитардык жардам көрсөтүү» жана оогандыктар үчүн виза берүү процесстерин жеңилдетүү маселелери талкууланды. Ошондой эле, Муттаки Талибан өкмөтү бардык мамлекеттер менен жакшы мамиле курууга умтуларын, экономикалык өсүшкө жана эл аралык мамилелердин тең салмактуулугуна басым жасарын белгиледи.
Бул окуялар менен бир убакта, Ооганстан менен Пакистандын ортосунда чыңалуу күчөдү. Пакистан күчтөрү ооган чек арасына аба соккуларын урду жана ооган качкындарын депортациялоо иштерин күчөттү. Өз кезегинде, Талибан өкмөтү Диуранд чегинин аркы бетиндеги пакистандык аскердик объектилерге сокку урду.
Индиянын Ооганстандагы кызыкчылыктары
Талибан бийликке кайтып келгенден бери, Индия Кабулдагы элчилигин жапкан. Бирок 2022-жылдан бери элчиликтин ичинде кичине техникалык миссияны сактап келген. 2024-жылдын ноябрында Индиянын Тышкы иштер министрлигинин Пакистан, Ооганстан жана Иран боюнча орун басары Сингх Кабулга барып, Талибан жетекчилери менен жолугушкан жана Мумбайдагы ооган консулдук кызматынын башкаруусун Талибан өкмөтүнө өткөрүп берүүгө макул болгон.
Акыркы жылдары Индия аймактык союздаштарын жоготту. Ооганстан, Бангладеш, Мальдив аралдары жана Мьянма менен мамилелери начарлады. Ошондой эле, Непал жана Шри-Ланка менен чыңалуу күчөдү. Мунун каршысында, Кытайдын Ооганстан, Пакистан жана Ирандагы таасири өсүп, бул Индияны өзүнүн аймактык таасиринин төмөндөшүнөн кооптонуусуна түрткү болду.
Индиянын стратегиялык максаттары
Башында Индия Талибандын бийлигин «Пакистанга көз каранды» деп эсептеп, аны Кытай жана Пакистан менен биргеликте «Шайтан огу» катарына кошкон. Бирок бул позиция акырындап өзгөрүп, Индия Ооганстандагы таасирин жогорулатууга көбүрөөк аракет кыла баштады. АКШ үчүн Индия менен Талибандын алакасын чыңдоо Кытайдын таасирин азайтуунун стратегиялык бөлүгү болуп эсептелет.
Индиянын Ооганстанга кызыгуусу төмөнкү себептерден улам күчөп жатат:
- Пакистан менен чыңалуу күчөгөндө, Талибан менен мамиле түзүү Индия үчүн пайдалуу;
- Гуманитардык жардам берүү жана өнүгүү долбоорлорун бүтүрүү менен Талибанды Индияга ыктаган саясатка тартуу;
- Пакистандагы Карачи жана Гвадар портторуна көз карандылыкты азайтуу үчүн Чабахар портун колдонуу;
- Ооган айыл чарба продукцияларын экспорттоону жеңилдетүү, айрыкча, Пакистан чек араларын жапканда, бул Индиянын экономикалык таасирин күчөтүү үчүн мүмкүнчүлүк болот.
Талибандын стратегиясы
Талибан өкмөтү эл аралык изоляциядан чыгууга жана расмий таанылууга жетишүүгө умтулат. Бул үчүн алар экономикалык кызматташууга жана дипломатиялык мамилелерди бекемдөөгө басым жасашууда. Индия менен болгон сүйлөшүүлөрдүн негизинде, дипломатиялык байланыштарды күчөтүү жана эки тараптуу дипломаттарды дайындоо пландалууда. Ооган студенттери, бейтаптары жана ишкерлерине виза алуу шарттарын жеңилдетүү каралууда. Соода жана инвестиция тармагындагы кызматташтыкты тереңдетүү максаты коюлууда.
Индиянын “Улуу Индия” стратегиясы жана аймактык таасир үчүн күрөш
Индия эл аралык мамилелердеги өзгөрүүлөрдү өзүнүн “Улуу Индия” стратегиясын ишке ашыруу үчүн колдонууда жана аймакта үстөмдүк кылууга аракет кылып жатат. Бул максатка жетүү үчүн, Индия аймактагы мусулмандардын стратегиялык мүмкүнчүлүктөрүн, өзгөчө Пакистандын күчүн чектөөнү, ошондой эле Америка Кошмо Штаттарынын колдоосу менен аймактык мамлекеттерди өзүнүн жетекчилигине багындырууну көздөйт.
Индиянын Пакистандагы Белужистан жана Пештунстан аймактарында сепаратисттик кыймылдарды колдоосу аймактагы мамилелерди ого бетер татаалдатты. Пакистан бул кийлигишүүнү аймактык бүтүндүгүнө коркунуч катары карап, тышкы күчтөрдүн мындай аракети кооптуу натыйжаларга алып келиши мүмкүн экенин эскертип келет. Бул саясат Индиянын аймактык максаттарына жетүүсүнө кошумча тоскоолдуктарды жаратышы мүмкүн.
Бирок бул саясат аймактагы мусулмандарга зыян келтирүү эсебинен жүргүзүлүүдө. Индия Америка, НАТО, Кытай жана Россия сыяктуу мамлекеттер менен бирге ислам үммөтүнүн баалуулуктарына каршы аны талкалоого багытталган түз согуш жүргүзүп жатат. Бул саясат өзгөчө Индиянын ичиндеги жана Кашмирдеги мусулмандарга катуу сокку уруп, аларды куугунтуктоо жана басмырлоо жараянын күчөтүүдө.
Индиянын исламга жана мусулмандарга каршы саясаты
Индия жана Кашмирдеги мусулмандардын абалы аймактагы эң оор жана сезимтал маселелердин бири болуп эсептелет:
- Коомдук кыргындар;
- Мечиттердин талкаланышы;
- Хижабга тыюу салуу;
- Мусулмандардын үйлөрүнө бастырып кирүү;
- Палестинадагы мусулмандарга каршы кылмыштары үчүн “Израил”ге ачык колдоо көрсөтүү.
Мунун баары Индиянын исламга жана мусулмандарга болгон кастыгын көрсөтүп турат. Бул саясат ислам үммөтү менен Индиянын ортосундагы мамилени ачык каршылашууга айлантты. Ислам шариаты ушундай душмандыкка каршы күрөшүүнүн жалгыз жолу – жихад жана Халифалыкты орнотуу экенин көрсөтөт.
Мусулман өлкөлөрүнүн, айрыкча Ооганстандын позициясы кандай болушу керек?
Мындан улам, Индияны соода өнөктөшү же союздаш катары карабастан, ачык душман мамлекет катары кабыл алуу зарыл! Мусулман өлкөлөрүнүн жетекчилери, айрыкча Ооганстандын башкаруучулары, “валя ва бара” (Аллахтын досторуна дос болуу жана душмандарына каршы болуу) принциптерин саясий багытынын негизги түркүгү катары кабыл алышы керек.
Эгерде Талибан өкмөтү өзүнүн тышкы саясатын прагматизмге жана “эл аралык мамилелерде тең салмактуулук жана бейтараптык” принциптерине негиздей берсе, анда ал ислам мамлекетинин критерийлеринен алыстап гана тим болбостон, мыйзамсыз улуттук мамлекеттер арасында да өз ордун жоготот.
Чыныгы Ислам мамлекети дүйнөгө Исламды таратуу үчүн чакырык (даават) жана жихад аркылуу аракет кылышы керек. Мунун натыйжасында адамзат бул дүйнөдө да, акыретте да бакытка жана туура жолго жетишет.
Юсуф Аслан
“Хизб ут-Тахрирдин” Ооганстандагы маалымат бөлүмүнүн мүчөсү
