Демократиянын чеңгелинде калган өспүрүмдөр
Кыргызстанда USAID жана Ага Хан фондунун колдоосу менен өспүрүмдөрдүн көйгөйлөрүн аныктаган изилдөө өткөрүлдү. Изилдөөдө өспүрүмдөр үчүн эң орчундуу маселе катары алардын психикалык жана физиологиялык жетилүүсү, инсан катары калыптануудагы тобокелчиликтердин өз маалында аныкталбай калышы, насаатчылыктын жетишсиздиги көрсөтүлгөн. Ошондой эле, өспүрүмдөргө насаат кылган мекеме-жайлардын жоктугу, ата-энелеринин миграцияда экени, үй-бүлөдөгү жана өз чөйрөсүндөгү түшүнбөстүк, коомчулуктан алыстоо өңдүү коркунучтар белгиленди.
ЮНИСЕФтин жаңы изилдөөсүндө Кыргызстандагы өспүрүмдөрдүн психикалык саламаттыгы Борбор Азия өлкөлөрүнүн ичинен начар экени белгилүү болгон. WorldPopulation порталынын соңку маалыматына ылайык, Кыргызстанда 10 жаштан 19 жашка чейинки 1 млн. 233 миң өспүрүм бар.
Өспүрүм курак адамдын шахсия катары калыптануусуна чоң таасир кылган учур болуп эсептелет. Себеби, инсан бул учурда чоң жашоого кадам таштап, жашоо жөнүндөгү негизги түшүнүктөрү калыптанат. Демек, коомго жакшы же жаман таасир кылган шахсиясынын туруктуу калыптануусу ушул учурда башаталат десек болот. Андыктан бул учурда өспүрүмдөргө өзгөчө көңүл буруу зарыл. Аларга туура жол көрсөтүп, кайраттуу,чынчыл, калыс инсандардан кылып тарбиялоо керек.
Бирок, бүгүнкү күндө өспүрүмдөр өзгөчө психикалык жана физиологиялык жактан абдан жабыркашат. Бул акыйкатты жогорудагы изилдөө да ырастап турат. Маселен, БУУнун маалыматына ылайык, дүйнө жүзүндө жыл сайын 2 жаштан 17 жашка чейин ар бир экинчи өспүрүм ар кандай зулумга туш болот. Өлкөбүз капиталисттик (демократиялык) системада жашап жаткандыктан бул көрүнүш бизде да улам күчөп барууда. Бул капитализмдин табигый натыйжасы. Себеби, демократиянын чордону болгон Батышта бул проблема чечилбегенин көрөбүз. Демократиянын туусун дүйнөгө көтөрүп чыккан Американы алып карасак, АКШда жыл сайын 150 миңден 200 миңге чейин өспүрүмдөргө карата сексуалдык зулум абалы аныкталат. Ошондой эле, күнүнө орточо 47 америкалык өспүрүм ок атышуунун курманы болот.
Дагы бир жагдайды айта кетүү орундуу. Бүгүнкү күндө Батыш өспүрүмдөргө карата зулумдарды шылтоолоп баланын укугун коргоо жөнүндөгү ар кандай мыйзамдарды, меморандумдарды кабыл алууну мажбурлап келет. Бул мыйзамдар үй-бүлөнү сактагандын ордуна тескерисинче ата-эне менен баланын ортосунда ажырым пайда кылат, үй-бүлөлүк шайкештикти бузат. Ата-эне баласынын турмушуна дээрлик аралаша албай калат. Өспүрүм ата-эненин тарбиясынан үзүлөт, башкача айтканда насаатчысыз калат. Акыбетте, анын тарбиячысы жана насаатчысы көчө, интернет болот. Бул жагдай да өспүрүмдөрдүн зулум тартышына өбөлгө түзгөн жагдайлардын бири.
Мындай зулумдар албетте өспүрүмдөргө психикалык жана физиологиялык зыян жеткириши шексиз. Натыйжада, өспүрүм коомдон обочолонот же көргөн нерсесин кылат, тагырак айтканда ал да зулум жолун туткан инсан болуп чыгат. Капитализмдин түшүнүктөрү себептүү бүгүнкү күндө өспүрүмдөр зулум тартып жатышат. Мунун бирден бир гана себеби – бул учурда колдонулуп жаткан капиталисттик (демократиялык) система! Өспүрүмдөр зулумдарга кабылышып, а түгүл, айрымдар өз жанын кыйганга чейин барышууда. Андыктан, капитализм өспүрүмдөрдү коргоодо бүтүндөй ийгиликсиздигин көрсөттү.
Өспүрүмдөр зулумга кабылбашы, анын натыйжасында психикасы да, физиологиясы да туруктуу инсан болушу үчүн Исламдын баланы тарбиялоо жаатындагы өкүмдөрү аткарылышы керек. Ошондой эле, намахрам жана махрам түшүнүктөрү бекем сакталышы зарыл. Андан тышкары, өспүрүм куракта балдарга өтө зарыл болгон суроолорго, маселелерге туура жооптор, чечимдер берилиши керек, башкача айтканда насаат кылынышы зарыл. Албетте бул көйгөй комплекстүү чечилет. Ошондуктан, Ислам өкүмдөрүнө даaват кылган жана Ислам өкүмдөрү колдонулушун жүзөгө чыгарган мамлекет зарыл. Ошондо гана бакубат коомду курууга болот.
Мумтаз Маверyaнахрий
