Садыр Жапаров: Электр энергиясына тарифти жогорулатуу туура чечим
Кабар: Президент Садыр Жапаров “электр энергиясынын тарифи көтөрүлбөсө бул тармак 10-15-жылдан кийин биротоло талкаланып жок болот” деп эскертти. Президент бул тууралуу 27–апрель күнү “Кабар” маалымат агенттигине курган маегинде билдирди.
Жапаровдун айтымында, бүгүнкү күндө мамлекеттин энергетика тармагындагы карызы 137 миллиард сомду түзөт. О.э. ал электр энергиясын өздүк баасынан төмөн сатуунун натыйжасында ортодогу айырма энергетиктердин мойнуна карыз болуп илинип жатканын айтты.
“Бирок ошол ГЭСтерден чыккан өздүк баа менен түздөн-түз башка чыгымдары жок эле түптүз элге жетип калбайт да. Ортодо чыгымдар бар. Мисалы энергетиктердин эмгек акылары, сатылып алынып жаткан жаңы тетиктер, зымдар, мамычалар, тейлөөгө кеткен чыгымдар, көмүр, мазут, импорттоп алып келген электр энергия, техникалык жоготуулардын баары биригип өздүк баага кошулат. Ошол үчүн өздүк баа 2 сом 38 тыйынга чыгып атат”, – деди.
О.э. өлкөдө өндүрүлгөн электр кубаты өзүбүзгө жетпей тургандыгын, ошондуктан кышында кошуна өлкөлөрдөн 3 миллиард кВт/саат электр энергиясы сатып алынарын билдирди.
Мындан тышкары, “буга чейинки президенттер дагы тарифти көтөргөнгө аракет кылышканын, бирок эл толкуп кетет деп коркушуп тарифти көтөрбөй, энергетика тармагы жыл сайын улам тереңдеп карызга батып кеткенин” кошумчалады.
Жапаров: “Бул карыздарынан да кутултабыз. Убакыт керек. Албетте, уурулукту 100 пайыз жок кылып салдык дегенден алысмын. Майда-чүйдө уурулуктар кармалып жатат. Камап, кайра төктүрүп жатабыз. Мурдагыдай системалык уурулук жок. Эгер кимдир бирөөлөр уурдап жатканын билсеңер ачыкка чыгарып берсеңер, андай иштер бизге чоң жардам болот. Эл өзү да энергетика системасындагы уурулукка каршы күрөшүш керек”, – деди.
Кыргызстанда 1-майдан баштап калк үчүн электр энергиянын баасы 23 тыйынга көтөрүлүп, 1 сом болот. Тийиштүү жарлыкка 14-апрелде министрлер кабинетинин төрагасы Акылбек Жапаров кол койгон.
Комментарий: Өткөн жылдар ичинде Кыргызстанда эң көп инвестиция тартылган тармак энергетика тармагы болуп калды. Буга чейин аталган тармакка чет өлкөлүк кредиттер, ссудалар, гранттар жана жергиликтүү бюджеттен 2 миллиард долларга жакын каражат салынган. А бирок бул тармакта терең тамыр жайган коррупция, өздөштүрүп алуу о.э. бөлүштүрүүчү менчик компаниялардын талап-тоноосу натыйжасында бул тармак бүгүнкү күнгө чейин кризистен чыга албай келет. Расмий өкмөт электр энергиясынын өздүк баасы өзүн актабай жатканын айтып келет. А бирок, электр энергиясы керектөөчүлөргө жетип келгенге чейин “абадан акча жасай турган” бөлүштүрүүчү компанияларга электр энергиясын арзан баада жеткирип берет. Бөлүштүрүүчү компаниялар электр энергияны 35 тыйындан 42 тыйынга чейин сатып алышат. Булардын ичинен мамлекеттик ишканалар “табигый жоготуулар” шылтоосу менен уруп калышат. Бир кезде мындай жоготуулар 50%га чейин чыккан. Учурда бул көрсөткүч 22% тегерегинде экени айтылууда. Бул болсо 3 миллиард кВт саатка барабар. Жапаров маегинде “өлкөдө чыккан электр кубаты өзүбүзгө жетпейт, кышында 3 миллиард кВт/саат электр энергиясын кошуна өлкөлөрдөн импорттоп жатабыз” деди. Демек, мамлекетте таңкыс болуп жаткан 3 миллиард кВт/саат электр энергиясы бөлүштүрүүчү компаниялардын элдин үстүнөн тапкан кирешеси болууда. Белгилүү болгондой, ушул бөлүштүрүүчү компаниялардын көпчүлүгү бир кезде трансформаторлорду жана электр энергиясын узатуучу линияларды арзан баада менчиктештирип алышкан, алар энергетика тармагындагы учурдагы жана мурдагы чиновниктерге тиешелүү.
О.э. Жапаров бул тармакта уурулук бар экендигин моюнга алды. Колго түшкөн ууруларды болсо адаттагыдай эле “кустуруп” кайра бошотуп жиберип жатышат. Ал “кустурулган” каражаттар кайда жумшалып жатканы белгисиз. 2022-жылдын жыйынтыгы боюнча өткөрүлгөн маалымат жыйынында башкы прокурор Курманкул Зулушев энергетика тармагындагы коррупция мамлекетке 878 миллион сом зыян жеткиргендигин билдирген. Анын айтымында, текшерүүнүн жыйынтыгы боюнча Энергетика министрлигине 163 прокурордук акт түзүлүп, 46 кылмыш иши козголгон.
Ошондо Зулушев: “Кылмыш иштеринин көбү мамлекеттик сатып алуулар, мыйзамсыз баюу, электр энергиясын уурдоо жана өндүрүлгөн электр энергиясын мыйзамсыз жүгүртүүгө байланыштуу”, – деген эле.
Расмий өкмөт бул тармак коррупцияга батып калганын жакшы билет. А бирок ошондой болсо да, ар түрдүү шылтоо менен бул тармакка кайра-кайра карыз алууну токтотпой келет. Кайра-кайра алынып жаткан карыздарды элдин эсебинен төлөө үчүн тариф саясатын киргизди. Дүйнөлүк банктын талабы да кудум ушундай. Себеби, капиталиcттик мамлекеттердин колонизатордук куралы болгон эл аралык каржы уюмдары, эгер бир нече эселеп кайтарып аларына көзү жетпесе, эч бир мамлекетке карыз бербейт.
Негизи шаръий өкүмдөр боюнча, электр энергиясы умумий мүлк болуп эсептелет. Ага мамлекет да, менчик компаниялар да ээлик кылышы мүмкүн эмес. Анын пайдасы же андан алынуучу киреше ар бир жаранга жетип барышын камсыздоо мамлекеттин мойнундагы милдет болуп эсептелет. Исламда электр энергиясы элге өздүк баасында жеткирип берилет. Чет өлкөгө энергия сатуудан түшкөн каражат болсо элге бөлүп берилет.
Ибн Аббас риваят кылышынча, Пайгамбарыбыз соллаллоху алайхи ва саллам:
اَلْمُسْلِمُونَ شُرَكَاءُ فِى ثَلاَثٍ فِى الْمَاءِ وَالْكَلَإِ وَالنَّارِ
“Мусулмандар үч нерседе – суу, жайыт жана отто шерик”, – деген. Бул хадисти Анас да ибн Аббастан риваят кылып, “анын акчасы арам” деген сөздү да кошкон.
Абдурахман Адилов
