Коомду өзгөртүүнүн туура жолу

Коомду өзгөртүүнүн туура жолу

Ар бир дааватчы, ар бир мусулман бүгүнкү үммөттүн абалын өзгөрткүсү, жогорку деңгээлге чыгаргысы келет жана тарыхтагы улуулук күндөрүнө жетүүнү арзуу кылат. А бирок, чыныгы өзгөрүүнүн жолун аныктап алуу бул арзуудан да абалкы иш экени талашсыз. Мына ушул өзгөрүүнүн жолун Алла Таала Куранда ушундай баяндаган:

إِنَّ اللَّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ

«Акыйкатта, коом өздөрүндөгү нерсени өзгөртмөйүнчө, Алла алардын абалын өзгөртпөйт» [13:11]

Айрым адамдар бул аяттын маанисин жеке адамдын өзгөрүүсүнө буруп, «Коом адамдардын белгилүү бир санагынан түзүлөт. Ошон үчүн мына ушул белгилүү бир санактагы адамдар бузулушса, коом да бузулат. Эгер алар оңдолушса, коом да оңдолот. Андыктан, жеке адамга жана анын тарбиясына маани берүүдөн башка чара жок. Бул иш коомдун бардык адамдарын камтып алганга чейин ушундай абалда уланат. Натыйжада, коом жакшы коомго айланып калат», – дешти.

Коомго мындай көз караш менен кароо түп тамырынан бери ката. Себеби, мындай көз караш адамдарга жансыз нерселердей мамиле кылууга алып барат. Мисалы, жыгач уста күнүгө 2 күрсү жасай алышын айтса, бул анын 4 күндүн ичинде 8 күрсү жасай алышын түшүндүрөт. Ошондой эле даъватчы бир күндө жаңы адамды касб кылса, 4 күндө 4 адамды касб кылат деп ойлошу мүмкүн. Бул ката пикир. Анткени, адам экинчи күнү бар күчүн жумшаса да бир адамды да касб кыла албашы мүмкүн. Ал тургай, мурун касб кылган жана өзүнө кошулган кишини колдон чыгарып, зыянга учурашы да толук мүмкүн. Себеби, адам эртең менен момун болуп, кечкисин капыр болуп калышын Пайгамбарыбыз (с.а.в) эскерткен. Бул болсо, тарбиянын жамандыгына же жакшылыгына барып такалбайт. Себеби, бул абал Пайгамбарлар жана Расулдарга эргешкен кишилерде да жүз берген. Ал эми, Пайгамбарлар эң жакшы тарбиячылар эле. Саййидибиз Нух (алайхи салам) өз коомун миң жылга жакын Аллага даъват кылды. Ал өз коомун күнү-түнү, жашыруун жана ашкере даъват кылар эле. Ушулардын бардыгына карабастан, ага аз гана адам ыйман келтирди. Ал тургай, анын аялы каапыр абалда өлүп, уулу адашуучулардан болуп калды.

О.э даъватты алып чыгуучулардын ашынган душмандары аларга эң жакын адамдар экендигине да көп күбө болгонбуз. Эгер жеке адам өзгөрүүсү уланып кете бергенде, Абу Лахаб албетте ыйман келтирген болор эле. Анткени, ал Пайгамбар (с.а.в)дын абасы болгон. Курайш да албетте ыйман келтирген болор эле. Себеби, алар Пайгамбар (с.а.в)дын коому жана тууган-уруктары болгон. Бирок, иш бүтүндөй мунун тескерисинче болуп, алар Пайгамбар (с.а.в)га жана анын даъватына ашынган каардуу душман болушту.

Ушундан келип чыгып, коомду өзгөртүү тууралуу бул аяттын маанисин ар ким каалагандай эмес, тафсир имамдары болгон күчтүү уламалардын тафсирлери боюнча түшүнүп жетүү зарыл.   

Ибн Касир өзүнүн тафсиринде мындай дейт: Жахмдан, ал болсо Ибрахимден риваят кылат, Алла Бани Израил пайгамбарларынан бир пайгамбарга вахий жиберип айтты: «Коомуңа ушуну айт, бирер шаар же кыштак калкы же бирер үйдөгү адам Алланын өкүмүнө моюн сунуп, кийин андан Алланын өкүмүнө каршы тарапка өзгөргөн болушса, Алла алардын жакшы көргөн нерселерин жаман көрө турган нерселерине алмаштырып коёт».

Хайсам ибн Ал-Ашъос Саламий, ага Абу Ханифа Ал-Яманий Ал-Ансарий Умайр ибн Абдулмаликтен риваят кылып айтты: Бизге Али ибн Абу Талиб Куфа минбарында хутба кылып, мындай деди: «Алла Таала айтты: “Өзүмдүн кудуретиме, улуулугума жана аршымдын үстүндөгү бийиктигиме ант болсун, бирер журттун калкы жана бирер үй-бүлө калкы Мен жаман көргөн маъсият тарапта турушуп, кийин Мен жакшы көргөн итаат тарапка өзгөргөн болушса, Мен да аларды өздөрү каалабаган азаптан арылтып, алар сүйгөн рахматым тарапка өзгөртүп коём».

Имам Куртубий да өзүнүн тафсиринде мындай дейт: «Алла Таала бул аятта бирер коомдогу нерсени, алардын өздөрү тарабынан өзгөрүү жүз бермейинче, өзгөртпөшүн кабар кылды. Бул өзгөрүү же алардын өздөрү тарабынан жүз бериши керек же аларды көзөмөлдөп туруучу кишилер тарабынан жүз бериши керек же болбосо, бирер себеп менен алардын катарына кошулуп калган кишилер тарабынан жүз бериши керек. Кудум Алла Таала Ухуд согушу күнү мусулмандардын жеңишке карай бараткан абалын итаатсыздык себептүү жеңилүү абалына өзгөрткөнү сыяктуу. Бирок, бул аят – бирер кишиге азап-укубат жалаң ушул киши тарабынан бирер күнөө кылынса гана түшөөрүн билдирбейт. Балким, башкалардын күнөөлөрү себептүү да мусибаттар түшүшү мүмкүн. Пайгамбар (с.а.в)дан: «Арабызда салих кишилер боло туруп жок кылынабызбы?» – деп суралганда, Пайгамбарыбыз (с.а.в): «Ооба, эгер бузукулук, ыпластык көбөйүп кетсе», – деп жооп берген».

Имам Табарий өзүнүн тафсиринде мындай дейт: “Албетте, Алла бирер коом өздөрүнүн абалын бири-бирине карата зулум кылуу, баскынчылык кылуу  абалына өзгөртмөйүнчө, алардагы саламаттык жана неъматты өзгөртпөйт, аны жок кылбайт. Качан бири-бирине зулум жана баскынчылык кылууга өтүшсө, аларга Алланын азап-укубаты жана өзгөртүүсү түшөт.

Демек, коомду өзгөртүү үчүн алгач коомго туура аныктама берүү зарыл. Аалымдар коомго: “Адамдардын дайымий алакасы” деп аныктама беришкен. Ал эми, бул алака алардын пикирлери, туйгулары жана мыйзамдарына ылайык калыптанат. Анткени, адамдын башка адам менен боло турган алакасы, тагыраагы, кызыкчылыгы өзүндөгү пикирге ылайык болот. Бул пикирлер ал адамда кайсы бир ишке ыраазылык же нааразылык туйгуларын пайда кылат. Маселен, бир айылдагы эки үй-бүлөнүн кызы менен уулу нике аркылуу үйлөнүүсү ал жердеги адамдарда ыраазылык, курсантчылык туйгусун пайда кылат. Ал эми, эки жаш зынаа кылып жашап алышса, ал жердеги адамдарда кыжырданууну, нааразылык туйгусун пайда кылат. А түгүл, бул кылмыштары себептүү аларды жазалоого чейин барышат. Демек, адамдардын алакасын белгилеген нерсе алардагы үй-бүлө куруу нике аркылуу гана болушу тууралуу пикир. Мына ушул пикирге каршы иш кылгандарды тартипке сала турган мыйзамдар орнотулат жана ушул пикирге каршы иш кылгандарга каршы нааразылык туйгулары келип чыгат. Ал эми, экинчи бир айылда бузук пикир үстөм болсо жана зынакорлук кеңири жайылган болсо, ал жердеги түгөйлөрдүн жогорудагыдай никесиз жол менен жашап алууларына каршы нааразылык туйгулары пайда болбойт. Натыйжада, аларды тартипке сала турган мыйзамдар да иштелип чыгылбайт. Тескерисинче, зынакорлор аларды жазалай турган топтордон корголот. Буга себеп, алардагы эркиндик пикиринин үстөмдүк кылуусу. Демек, кайсы бир коом туура же бузук экенин аныктоо үчүн алардын мына ушул дайымий алакасын жана аны белгилеп берген пикирлерин карап чыгуу керек. Андан соң, андагы бузук пикирлерди, туйгуларды жана мыйзамдарды өзгөртүү аркылуу коомду өзгөртүүгө аракет кылынат.

Демек, бул аяттан Алла Тааланын өзгөртүүсүнөн мурун өзгөртүү ишине күч-кайрат сарптоого көңүл буруу керектиги көрүнүп турат. Пайгамбарыбыз (с.а.в) ушул максатта уруулар арасындагы кубат ээлерине барып, аларды Исламга чакырып, алардын арасында Алла түшүргөн нерсе менен өкүм жүргүзүү мүмкүндүгүн берүүгө даъват кылды. Демек, мына ушул – эргешүү важип болгон өзгөртүү жолу. Ушул тарыйкатка эргешүү менен гана Набий (с.а.в)дын жасаган өзгөрүүсүн жасай алабыз. Пайгамбарыбыз (с.а.в) жүзөгө чыгарган өзгөрүү болсо, Мадинада Исламий дөөлөттү тикелөө аркылуу амалга ашты. Бул өзгөрүү Мадинадагы күч-кубат ээлеринин даъватты кабыл алуусунан кийин жүз берди. Ошондон кийин, Мадина калкынын кубатын ишке салып, Мекке фатх кылынды жана Араб жарым аралынын калган бөлүктөрү да Ислам дөөлөтүнүн курамына кирди. Роббибиз бизге акыйкат жолдо Ага эргешүүнү насип кылсын жана Өзүнүн Туура жолунан адаштырбасын!

Мумтаз Маверанахрий