Жамаий аракет жана Ислам Умматынын энергиясынан жемиштүү пайдалануу

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

Жамаий аракет жана Ислам Умматынын энергиясынан жемиштүү пайдалануу

 Устаз Мухаммад Салих

Жамаий аракет ийгиликтүү болушу үчүн шексиз Умматтын аракети жана энергиясы менен тартипке салынышы керек. Калима бир болушу жана келишпестик жоюлушу үчүн Исламда – улуу амирликтен (Халифалык мансабынан) тартып, Исламга даъват кыла турган жана маъруфка буйруп, мункардан кайтара турган хизбдердин амирлигине чейин – амирлик өкүмү колдонулган.

Ал тургай, азчылыктын сапары үчүн да, чөлдө жашаган калк үчүн да Ислам амирлик өкүмдөрүн белгиледи. Мисалы, Расулуллах ﷺ мусапырлардын жана чөл калкынын иштерин башкаруу үчүн өздөрүнөн эң жакшы жана эң пикирлүү кишини амир кылууну буюрду, себеби, андай кылынбаса, иштер баш аламан болот. Расулуллах ﷺ айтты:

«إِذَا كَانَ ثَلَاثَةٌ فِي سَفَرٍ، فَلْيُؤَمِّرُوا أَحَدَهُمْ»

«Эгер, үч киши сапарга чыкса, албетте араларынан бирин амир кылышсын». (Абу Давуд риваяты, хасан хадис).

«وَلَا يَحِلُّ لِثَلَاثَةِ نَفَرٍ يَكُونُونَ بِأَرْضِ فَلَاةٍ إِلَّا أَمَّرُوا عَلَيْهِمْ أَحَدَهُمْ»

«Үч киши чөлдө сапар кылып, араларынан бирин амир кылып албашы адал эмес». (Имам Ахмад риваяты, хасан хадис).

Ислам ал тургай тамактанууда да жамаат болуп жешти мандуб кылды. Вахший ибн Харб риваят кылат: Алар: «я Расулуллах, тамактанып жатабыз, тойбой жатабыз!», – дешти. Ал: «Өз-өзүнчө болуп тамактанып жаткандырсыңар да?», – деп сурады. Алар: «Ооба», – деп жооп беришти. Расулуллах ﷺ айтты:

«فَاجْتَمِعُوا عَلَى طَعَامِكُمْ، وَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهِ، يُبَارَكْ لَكُمْ فِيهِ»

«Тамак үстүндө чогулуп, Аллахтын атын айткыла, береке табасыңар». (Ибн Мажа, Абу Давуд сахих санад менен риваят кылган).

Жамаий аракет Ислам Умматына жат эмес. Түпкүлүгүндө, Аллах буюрган ар бир амал жамаат болуп кылынат жана көпчүлүк ибадаттар да четте калтырылбаган. Мисалы, жума намазын жана жамаат намазын аткаруу, Рамазанда бүткүл Уммат бир убакта орозо кармашы, ыйман калкы жер жүзүнүн түрдүү бөлүгүнөн бир жайда топтолуп хаж кылышы, жаназа намазы – бардыгы жамаий аткарылат. Исламий жашоону кайрадан баштоо үчүн аракет кылуу да кудум ушундай болот, натыйжалуу болушу үчүн жамаий болушу шарт. Мында жеке аракет кылуу максатка алып барбайт, себеби, адам аклий жана пикирий канчалык күчтүү болбосун, бир өзү исламий жашоону кайрадан баштоо максатын жүзөгө чыгарышы мүмкүн эмес. Тескерисинче, бул нерсе жамаий түрдө гана мүмкүн болот. Аллах Таала айтты:

﴿وَلْتَكُنْ مِنكم أُمَّةٌ يَدْعُونَ إلى الخَيْرِ ويَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ المُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾

«Араңарда жакшылыкка даъват кылган, маъруфка буйруп, мункардан кайтарган бир жамаат болсун, дал ошолор ийгилик табуучулар»                                                      [3:104]

Ошондуктан, Халифалык мамлекетин тикелөө жана Аллах түшүргөн өкүмдөрдү кайтаруу аракети – уюм, же хизб, же болбосо жамаат катары – шексиз жамаий аракет болушу керек. Ушул жамаий аракет менен бирге саясий аракет да болушу керек. Себеби, Халифалыкты тикелөө жана бир халифа шайлоо саясий иш, Аллах түшүргөн өкүмдөр менен өкүм жүргүзүү да саясий иш. Т.а. саясат «Уммат иштерин ички жана тышкы жактан камкордук менен башкаруу» болуп, мамлекет жана Уммат тарабынан ишке ашырылат. Мамлекет түздөн-түз ушул камкордукка иш-жүзүндө баш көз болсо, Уммат бул иш үчүн мамлекетти тергеп-тескейт. Набий ﷺ айткан:

«كُلُّكُمْ رَاعٍ وَمَسْؤولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، فَالْإِمَامُ رَاعٍ، وَهُوَ مَسْؤولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ..»

«Ар бириңер башкаруучусуңар жана кол астыңардагыларга жоопкерсиңер. Имам-халифа – башкаруучу жана ал өз кол астындагыларга жооптуу». (Сахихи Бухарий).

«سَتَكُونُ أُمَرَاءُ فَتَعْرِفُونَ وَتُنْكِرُونَ، فَمَنْ عَرَفَ بَرِئَ، وَمَنْ أَنْكَرَ سَلِمَ، وَلَكِنْ مَنْ رَضِيَ وَتَابَعَ»

«Келечекте амирлер болот, силер (алардын маъруф жана мункар амалдарын өтө жакшы) билесиңер жана (мункарларын) четке кагасыңар. Эгерде, ким (алардын мункар амалдарын) билип, (жаман көрсө) таза болот, ким (алардын мункар амалдарын) четке какса, саламат калат, бирок, кимде-ким (мункарга) ыраазы болуп, ээрчисе!». (Сахихи Муслим).

Ислам Умматынын энергиясынан пайдалануу албетте жамаий аракет менен болушу керек. Мисалы, күч-кубат ээлери Халифалык мамлекетин тикелөөгө нусрат-жардам бериши жана Умматта жалпы аң-сезимден келип чыккан коомчулук пикирдин пайда болушу. Күч-кубат даярдоо, бирер регионго топтоп, тартиптештирүү да жамаий аракетсиз ишке ашпайт жана албетте ушул уюштуруунун максаттары болот.

О.э. зилзалалар, суу ташкындары, бороондор, вулкандардын жарылышы, цунами сыяктуу табигый кырсыктар же адаттагы жана адаттан тыш согуштар, өрт сыяктуу кырсыктар жана адамдын кылмышы акыбетинде келип чыккан вирустар учурунда Умматтын энергиясынан майнаптуу пайдалануу да жамаий аракет маанилүү экенин көрсөтөт.

Уммат тартип менен жамаий түрдө аракет кылса, аракети натыйжалуу болот о.э. талап кылынган тездикте жана эң аз жоготуу менен натыйжага жетет. Хаос жана тартипсиздик Уммат кызыкчылыгына зыян жеткирип эле калбастан, азап-кыйынчылыктарын дагы да күчөтөт. Аллах Азза ва Жалла:

﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَلَا تَفَرَّقُوا﴾

«Баарыңар Аллахтын арканына байлангыла жана бөлүнбөгүлө!»                           [3:103]

деп жамаат болууга буйруп, бөлүнүүдөн кайтарган. Аяттын түшүндүрмөсүндө имам Куртубий айтты: «Бул жерде Аллах Таала биримдикке буюруп, бөлүнүүдөн кайтарууда, себеби, бөлүнүү – кыйроо, жамаат – нажат».

Ошондуктан, исламий даъватка нусрат берүү, исламий өлкөлөрдү азат кылуу, Ислам Умматы биригип, өнүгүп улуу арзуусуна жетиши о.э. дүйнөнү Ислам нуруна жетектеп роббаний милдетин аткарышы үчүн Ислам мусулмандарды жамаий аракет кылууга үндөдү. Набий ﷺ айтты:

«…إنَّ يَدَ اللَّهِ عَلَى الْجَمَاعَةِ، فَإِنَّ الشَّيْطَانَ مَعَ مَنْ فَارَقَ الْجَمَاعَةَ يَرْكُضُ»

«Аллахтын колдоосу жамааттын үстүндө. Ал эми, шайтан жамааттан бөлүнгөн адам менен болуп, аны васваса-адашууга салууга шашылат». (Насаий сахих санад менен риваят кылган).

Даъватты көтөрүп чыккандар коомду оңдошсо, өздөрү да, коом да, бардыгы кыйроодон кутулушат, же бардыгы азаптан, же болбосо бактысыз жашоодон, кабатыр-ташбиштерден жана коомго жетүүчү жамандыктан нажат табышат. Антпесе, бул жамандыктар ал тургай салихтерге да жетет, эгер алар оңдоочу болушпаса. Аллах Таала айтты:

﴿وَاتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ﴾

«Силерден залим кимселерге гана жетпей (балким, баарына жете турган) балээден сактангыла жана билип койгула, албетте Аллахтын азабы катуу»                             [8:25]

﴿وَمَا كَانَ رَبُّكَ لِيُهْلِكَ الْقُرَى بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا مُصْلِحُونَ﴾

«Роббиң ал шаарлардын өздөрүн оңдоп (акыйкат жолго жүргөн) тургундарын (калкын) зулумдук менен жок кылган эмес»                                                                               [11:117]

Мамлекетти тикелөө болсун, хизбге жетекчилик кылуу болсун, кичине болсо да бирер иш үчүн болсун, айырмасыз, ар кандай жамаий аракет ийгиликке жетиши үчүн шексиз саясий жетекчиликти ээрчиши керек. Бул жетекчилик позициясы менен кайраттуу жана аң-сезимдүү болушу, максаты анык жана максатка алып баруучу жолу да ачык-айкын болушу, сөзсүз Ислам акыйдасына негизделиши керек. Мына ошондо Ислам Умматы энергиясын тартиптештирип, аны ачык-айкын долбоорду ишке ашырууга аракеттендирет. Бул долбоорду Ислам Умматына ушул жетекчилик сунуш кылган, ал башкаруу, экономика, ижтима, сот жана тышкы саясатты өз ичине алууда Умматтын акыйдасынан келип чыккан долбоор. Анда адамдардын акы-укук жана вазыйпалары о.э. мамлекеттин укук жана милдеттери баян кылынган. Ушул долбоорго ылайык, адамдар өз укук жана вазыйпаларын таанышат о.э. өкүмдарлар зулум жана душмандык көчөсүнө киришсе, аларды тергеп-тескешет.

Демек, жамаий аракет жетекчилик-амирликти ээрчиши керек. Жамаат жана жамаий аракет амирлик менен болот. Жамаий аракет ийгиликке жетиши үчүн албетте маъруфка итаат кылышы керек. Умар Фарук розияллаху анху айтты: «Ислам жамаатсыз, жамаат амирликсиз, амирлик итаатсыз болбойт». (Даримий «Сунан»да риваят кылган).

 

Роя гезити, №433, 2023-жыл, 8–март.