АКШ мамлекеттик депортаментинин маалымат катчысынын билдирүүсүнөылайык, мамлекеттик катчы Жон Керри Кыргызстанга 31–октябрь күнү келет. Ал Борбор Азия мамлекеттеринин башчылары менен экстремизм жана экономикатууралуу сүйлөшөт.
Биз америкалыктардын Афганистан өрөөндөрүндө айланып сакчылык кылышынын ордуна афгандардын коопсуздук күчтөрүн машыгуудан өткөрдүк, учурда бул күчтөр башкаруу тизгиндерин колуна алып жатат… Көп сандагы кургактык күчтөрүн чет өлкөгө жиберүүнүн ордуна түштүк Азиядан тартып түндүк Африкага чейинки мамлекеттер менен шерикчилик алкагында кызматташып жатабыз. Америкага коркунуч туудуруп жаткан террорчуларды тынч башбаанектерден ажыратуу үчүн ушундай кылып жатабыз. Обама бул докладын 2015-жыл, 20-январда жасады. Бул доклад анын Исламий дүйнөгө карата стратегиясына далалат кылып турган докладдарынын бири болуп эсептелет.
Обаманын 2015-жыл, 18– 19–февралда Вашингтон конференциясында жасаган докладында.
Обама мындай деди: “Кээ бирөөлөрдүн оюнча исламий мамлекеттердин көбүндө жүз берип жаткан проблемалардын себеби колонизаторлук болуп эсептелет. Башка бирөөлөр болсо мунун себеби “кээ бирөөлөр айтып жаткан Ислам толеранттуулук тууралуу айтпайт, же ал кээ бир Батыш пикирлери менен булганган деген пикирлер” деп билет. Бул пикирлер дүйнөнүн бардык тарабындагы кээ бир коомдордо бар жана кеӊири жайылган. Бул болсо адамдарды, айрыкча жаштарды мындан таасирленип экстремизмге ыктай турган кылып коюуда. Биз буга каршы күрөшөбүз. Ал үчүн мына ушул иштер тууралуу чынчылдык менен айтышыбыз керек. Өзүбүз четке кагып жаткан нерселер, айрыкча мына ушул пикирлер туурасында анык түшүнүккө ээ болушубуз керек. Бул жерде бири-бирине бекем байланышкан жана урматталышы керек болгон дүйнөлүк баалуулуктар жана принциптер бар деген вакиъ туурасында анык түшүнүккө ээ бололу. Мына ушул нерсе шерикчиликтин башталышы болуп эсептелет”, – деди.
Обама өзү жана анын тарапкерлери таасири бар жана кооптуу деп билген бир фикратка каршы күрөшүү зарыл экендигин баса белгиледи. Ал “Америка жана Батыш Исламга каршы согушуп жатат” деген фикрат. Обама ушуну баса белгилеп мындай деди: “Исламий кооомдор, ошону менен бир катарда алардагы диний жетекчилердин мойнунда – диний пикирлерди туура эмес жайып түшүндүрүүнү четке кагуу менен бир катарда, бул хазараттар ортосундагы кагышуу, Батыш жана бүт дүйнө Исламга каршы согушууда же Жакынкы Чыгыштагы бардык оорулар жана илдеттердин себепкери Америка деп түшүндүрүүгө болгон аракеттерди да – четке кагуу жоопкерчилиги турат”. Обама бул маселе террор маселеси эмес, тескерисинче сакафат, пикир жана ишеним-эътикад маселеси экендигине этибарды каратып мындай деди: “Бул иш террорчу уюмдардын алкагынан да ары өтүп кетет. Себеби, ал террорчулардын өз идеологияларын курууга үндөй турган негиз болуп калды”. Ошондон кийин, ал мындай деди: “Бу жерде Жакынкы Чыгыш менен Батышты өз ара жамдай турган бир тарых бар. Биздин эч кимибиз саясаттарды ар кандай сындоого тоскоол боло албайбыз. Бирок, “Батыш Исламга каршы согушууда деген фикрат” туура эмес фикрат. Ошондуктан бул фикратты четке кагуу баарыбыздын жоопкерчилигибиз”.
Бул жетишпегендей алардын аракеттеринде ИШИМ кылып жаткан иштерде жийиркеничтүүлүк жана душмандыкты козгоо бар. Бул абал адамдардын бул уюмду жек көрүүсүнө, анын башкаруусу бузуктугун, Ислам деп дааба кылуу менен колдонуп жаткан нерселериндеги наадандыктарын жек көрүүгө үндөп жатышат. ИШИМ Халифалыкты жарыя кылуу жана өзү колдонуп жаткан нерселерди Ислам деп дааба кылуу үчүн майданга келди. Бул да Америкага жана бүтүндөй куфрга көрсөтүлө турган үлкөн кызмат болуп эсептелет. Себеби, ИШИМ өзүнүн иштери менен Ислам жана Халифалыкты жаман көрсөтүүгө кызмат кылууда. Себеби, бул иштер адамдарды Ислам башкаруусунан жана Халифалыктан коркутуп, аларга Халифалыкты жаман көрсөтүүдө. Бул болсо, Обама стратегиясы о.э. Исламга каршы анын өз калкынын колу менен – шерикчилик деген чүмбөт астында – күрөшүүгө тиешелүү тил бириктирүү фитналарынын тереӊинде жаткан максат болуп эсептелет.
“Терроризм”ге каршы согуш баштан аяк жалган жана Батыш менен Американын тил бириктирүү фитнасы болуп эсептелет. Түпкүлүгүндө, алар Исламга каршы күрөшүп жатышат. Себеби, Ислам саясий түзүм. Ислам бардык адамдар үчүн хазарат жана жашоо образы. Бул хазарат Батыш хазаратына жана капиталисттик жашоо образына коркунуч туудурат. Тарыхтан белгилүү болгондой, кафирлер Исламга пикир жана далил менен каршы турууга алсыздык кылышкан. Алар бүгүнкү күндө буга алсыздык кылып жатышат. Себеби, Ислам аклий далил менен далилдей турган, адамдарды канааттандыра турган жана нафс бейпилдик таба турган туура, соо-саламат акыйдадан балкып чыккан. Ошондуктан, кафирлер жалган даабалар жана төмөн алдоолордон башка нерсени таба алышпады жана таптакыр таба алышпайт. Ошондуктан, «терроризм”ге каршы деп дааба кылынып жаткан ушул согуш пайда болду. Анын Исламга каршы согуш экендиги – Аллах Субханаху ва Тааланын фазли менен – мусулмандарга сыр болбой калды.
Аналитика: 1 – Америка өзүнүн – кичүү Буш 2001-жылдын аягында жарыя кылган – Исламий дүйнөгө каршы чабуулу жокко чыккандан кийин өзүнө каршы турган, жүзүн ачып таштап жаткан жана аракетин жокко чыгарып жаткан күч Ислам экендигин түшүнүп жетти. Анткени, Исламда мусулмандар кайда болушпасын көтөрүп жүргөн пикирлер бар. Исламда Америка жана анын сакафатына тескери болгон сакафат бар. Бул абал Американы мусулмандарга душман деген этибарда қарай турган кылып койду. Ислам пикирлери, мусулмандардын сакафаты, үрп-адаттары жана коомдору Америкага моюн сунбастыгы Америкага белгилүү болду. Мусулмандардын Америка жетекчилигине баш ийбестиги, өлкөлөрүн Америка басып алышына ыраазы болбостугу да Америкага белгилүү болду. Кыскача кылып айтканда, Америка – кайрадан карап чыккандан кийин – өзүнүн аракеттери жокко чыгышынын себеби деп тапкан нерсе мына ушул. Америка Ислам менен болгон пикирлер согушунда жеӊилгенин да түшүндү. Муну менен болсо ал пикирлер согушунда да, аскерий согушта да жеӊилген болот. Бул болсо, бир жаңы стратегияны талап кылат эле.
2 – Америка мусулмандарга каршы эки тармакта: Материалдык аскерий жана пикирий тармакта согушка кирүү пикирине келди. Бул орунда айта кетүүчү нерсе, пикирий согуш Америка жана Батыш назарында акыйдага, шаръий өкүмдөргө, турмуштук түзүмдөргө тиешелүү пикирлерди далил жана фактылар менен далилдөө негизине таянбайт. Себеби, алар бул маселелерде акыйкаттар бар экендигине ишенишпейт. Тескерисинче, аларды майл жана ыктоолорго байланыштуу болгон, илимий өнүгүүгө карай өнүгө турган, каражаттар жана кызыкчылыктар өзгөрүшү менен өзгөрө турган салыштырмалуу акыйкат деп эсептешет. Бирок, алар мунун ордуна мажбурлоо жана алдап колго үйрөтүп алуу негизине таянышат. Эң күчтүү ким болсо ошол зордоп тыгыштыра турган нерсеге таянышат. Көпчүлүктүн напис-каалоосуна таянышат. Же алдоого, адамдарды сатып алууга жана ушул сыяктуу нерселерге таянышат.
Керринин сапары да жогорудагы АКШнын жалпы стратегиясы негизинде болот. АлКыргызстан жана башка региондогу мамлекеттердин экономикалык оор абалынкөрүп турат. Алар керек болсо иблистен акча өндүрүү үчүн аны менен келишимдердитүзүүгө даяр болгон абалга түшүп бара жатышат. Ошондуктан, бул сапар:“Экстремизм жана экономика. Т.а. биз айткандай экстремизмге каршы күрөшжүргүзсөӊөр, экономикалык садака берилет”, – деген негизде болот.
Алар талап кылып жаткан күрөш, жогоруда Обаманын доклады негизинде иштелип чыккан ыкмалар менен жүргүзүлөт. Т.а. мыйзамчылык, коопсуздук, массалык маалымат каражаттары жана билим берүү тармактарында реформа жүргүзүшүн талап кылат. Ал мечиттердин имамдары жана алардын хутбаларына аралашуу, муфтийлерди дайындоого аралашуу, диний сабактарды жана мугалимдерди кайрадан даярдоого аралашуу даражасына жете турган аралашууну талап кылат. Анткени, бул мына ушул стратегиянын түпкү маӊызы мына ушундай.
Кыргызстан 2015-жылдын башында Обамага лаббей деп жооп берип, Рашод Камаловгокарата о.э. Хизб ут–Тахрирге мүчө болгон жүздөгөн мусулмандарга карата иш козгоду. Алардын көпчүлүгүн камакка алды. АКШнын экономикалык жардамынан үмүттөнгөн кыргыз бийлиги, ал тургай, ондогон аялдарды (алардынбирин 6 айлык баласы менен чогуу камады) экстремизмде айыптап узак мөөнөттөргө камакка таштады.
Ушулардын бардыгы “экстремизм жана экономика” деген шылтоо менен өкмөттөгү бир топ мусулмандарды сатып алуу аркылуу ишке ашырылды. Керри кыргыз бийлигинин кызматын текшерүү жана баа берүү үчүн келе жатат. Ал булардынкызматына жараша сыйлагандан кийин, жаңы көрсөтмөлөрдү берип жана ал үчүнтөлөнө турган төлөмдөр үчүн бир нече долбоорлорго кол коюп кетет.
